Borelioza należy do chorób zakaźnych, a jej częstość występowania/rozpoznawania narasta w ciągu ostatnich lat. Jest to związane między innymi ze zwiększeniem się populacji zakażonych kleszczy, ociepleniem klimatu, aktywnym spędzaniem przez nas wolnego czasu na łonie przyrody, ale także – z coraz większą świadomością ryzyka wystąpienia tego schorzenia. Niewątpliwie borelioza jest jednostką chorobową, wokół której powstało wiele mitów, nie mających oparcia w wiedzy medycznej. Dlatego warto poznać aktualne i wiarygodne fakty w tym zakresie.
Borelioza – przyczyny i ryzyko zakażenia
Borelioza jest chorobą wywołaną przez krętki z rodzaju Borrelia, które przenoszone są przez zakażone kleszcze. Choroba występuje na całym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem Europy centralnej, wschodniej i północnej, niektórych rejonów Azji, USA i Kanady. Kleszcze występują zwłaszcza w trawie, na terenach zadrzewionych z uwzględnieniem parków i ogrodów miejskich. Odpowiedni ubiór, stosowanie repelentów, dokładna samokontrola, czy wreszcie wzięcie prysznica po powrocie do domu, to podstawowe metody zapobiegające zakażeniu.
Należy podkreślić, że w większości przypadków ukłucie przez kleszcza nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia boreliozy. Bardzo ważne jest szybkie (w ciągu 24 godziny) i prawidłowe usunięcie kleszcza (tak, by w ciele nie została jego głowa).
Borelioza – obraz kliniczny
Borelioza przebiega etapami i nieleczona może prowadzić do wystąpienia objawów związanych z różnymi narządami takimi jak skóra, układ nerwowy, stawy, serce, narząd wzroku. Wyróżnia się 3 stadia choroby:
-
Faza wczesna zlokalizowana
Po ukłuciu przez kleszcza może dojść (najczęściej w tym samym miejscu) do rozwoju charakterystycznej zmiany skórnej – rumienia wędrującego. Pojawia się ona najwcześniej 3 dni po ukłuciu przez kleszcza. Zaczerwienienie występujące bezpośrednie po ukłuciu, to skutek reakcji zapalnej, a nie objaw boreliozy. Rumień wędrujący początkowo wygląda jak mała grudka, która następnie powiększa się i osiąga średnicę co najmniej 5 cm, często z centralnym przejaśnieniem w środku. Obraz kliniczny jest w tej fazie bardzo charakterystyczny i w większości przypadków lekarz na podstawie objawów może postawić rozpoznanie i rozpocząć leczenie. U osób u których występuje typowyrumień wędrujący, nie ma wskazań do rutynowego wykonywanie testów serologicznych w kierunku boreliozy.
-
Faza wczesna rozsiana i późna zlokalizowana
Po namnożeniu się Borrelia burgdorferii w tkance podskórnej, może dojść do rozsiewu bakterii i zajęcia przez nią różnych narządów. Mogą wówczas pojawić się objawy ze strony układu nerwowego, stawów, układu krążenia, skóry i narządu wzroku. Doświadczony specjalista chorób zakaźnych na podstawie obrazu klinicznego i wyników badań serologicznych może stwierdzić, czy zgłaszane objawy mogą mieć związek z boreliozą, czy wymagają diagnostyki w kierunku innych jednostek chorobowych.
Borelioza – diagnostyka i wskazane badania
Podobnie jak w przypadku innych schorzeń, diagnostyka boreliozy opiera się o dane z wywiadu, badanie fizykalne pacjenta i interpretacje wyników badań laboratoryjnych. Podstawowym błędem jest analizowanie wyników badań serologicznych w kierunku boreliozy w oderwaniu od obrazu klinicznego. Uważa się, że przeciwciała dlaBorrelia burgdorferii mogą występować nawet u 40% pacjentów, co absolutnie nie oznacza, że wszystkie objawy można wiązać z ich obecnością. Takie postępowanie może prowadzić do bardzo poważnych błędów diagnostycznych i opóźnienia diagnozy wielu poważnych jednostek chorobowych.
W przypadku podejrzenia, że objawy pacjenta mogą być spowodowane boreliozą, obowiązuje dwustopniowa diagnostyka serologiczna. Jako pierwsze powinno się zlecić badanie przesiewowe wykonywane metodą ELISA. W przypadku dodatniego wyniku potwierdzić go testem Western-Blot.
Trzeba zauważyć, że testy serologiczne nie służą do oceny odpowiedzi na wdrożone leczenie.
Borelioza – wskazania do leczenia
Decyzje o konieczności leczenia podejmuje lekarz w oparciu o obraz kliniczny i wyniki badań laboratoryjnych. W przypadku występowania rumienia wędrującego nie ma wskazań do wykonywania badań serologicznych.
Borelioza – leczenie
Leczenie boreliozy polega na podawaniu antybiotyków. Decyzja o tym, czy będzie to antybiotykoterapia doustna czy dożylna, zależy od objawów klinicznych.
Czas prowadzenia antybiotykoterapii wynosi ok. 21 dni. Według obowiązujących wytycznych, w uzasadnionych przypadkach leczenie można powtórzyć raz. Gdy nadal nie ma poprawy, należy rozważyć alternatywną diagnozę.
Objawy boreliozy mogą ustępować powoli. Niekiedy może to nastąpić tygodnie, czasami nawet miesiące po zakończonym leczeniu.
Pamiętaj! Dodatni wynik badania serologicznego w kierunku boreliozy nie musi zawsze oznaczać, że dolegliwości są spowodowane przez zakażenie wywołane przez Borrelia burgdorferii. Brak odpowiedzi na leczenie może przemawiać za tym, że to nie borelioza jest przyczyną objawów chorobowych.
W przypadku przebycia ukłucia przez kleszcza lub podejrzewania obecności boreliozy na innych podstawach, warto skorzystać z profesjonalnych konsultacji, prowadzonych przez specjalistę chorób zakaźnych z wieloletnim doświadczeniem zawodowym. Pozwoli to na zdiagnozowanie dolegliwości i ustalenie, czy mają one związek z zakażeniem wywołanym przez Borrelia burgdorferii. W razie wątpliwości klinicznych możliwe jest zaplanowanie odpowiedniej diagnostyki, opartej na rekomendacjach wiarygodnych towarzystw naukowych, zrzeszających lekarzy chorób zakaźnych w Polsce i Europie.
Co każdy pacjent powinien wiedzieć na temat boreliozy:
-
bakterie wywołujące boreliozę są przenoszone tylko przez zakażone kleszcze,
-
nie wszystkie kleszcze są zakażone i większość ukłuć przez kleszcza nie prowadzi do zakażenia,
-
ukłucie przez kleszcza nie zawsze zostaje zauważone,
-
kleszcze występują najczęściej w trawie (nie tylko w lesie – także w miejskich ogrodach i parkach oraz przydomowych ogródkach),
-
idąc na spacer pamiętaj, by w miarę możliwości zabezpieczyć się przed ukąszeniem przez kleszcza nosząc odpowiednie ubranie (długie spodnie, koszule z długim rękawem),
-
po powrocie do domu zawsze dokładnie sprawdź, czy nie masz na swoim ciele kleszcza,
-
pamiętaj, że do zakażenie Borrelia burgdorferii dochodzi dopiero po 24 godzinach bytowania kleszcza w naszym ciele, w związku z tym jego szybkie usunięcie zapobiega wystąpieniu choroby,
-
diagnostyka boreliozy nie opiera się na badaniu kleszcza. Tego typu badania nie wyjaśniają, czy kleszcz jest zakażony serotypami patogennymi dla człowieka, ani czy w wyniku ukłucia doszło do transmisji zakażenia. Samo stwierdzenie, iż dany kleszcz był zakażony, nie jest podstawą do leczenia pacjenta (o ile nie stwierdza się u niego typowych objawów klinicznych boreliozy).
Opracowała dr hab. med. Monika Bociąga-Jasik, na podstawie:
1. Eldin C, Raffetin A, Bouiller K, Hansmann Y, Roblot F, Raoult D, et al. Review of European and American guidelines for the diagnosis of Lyme borreliosis. Médecine Mal Infect [Internet]. 2018 Dec 6 [cited 2019 Feb 5]; Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30528068
2. Stanek G, Strle F. Lyme borreliosis–from tick bite to diagnosis and treatment. FEMS Microbiol Rev [Internet]. 2018 May 1 [cited 2019 Feb 6];42(3):233–58. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29893904
3. Peretti-Watel P, Ward J, Lutaud R, Seror V. Lyme disease: Insight from social sciences. Médecine Mal Infect [Internet]. 2019 Jan 13 [cited 2019 Feb 5]; Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30651195
4. Cardenas-de la Garza JA, De la Cruz-Valadez E, Ocampo-Candiani J, Welsh O. Clinical spectrum of Lyme disease. Eur J Clin Microbiol Infect Dis [Internet]. 2019 Feb 19 [cited 2019 Feb 5];38(2):201–8. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30456435
