Psychoterapia systemowa

Psychoterapia systemowa to jeden z najważniejszych nurtów psychoterapeutycznych, który koncentruje się na zrozumieniu i leczeniu problemów psychicznych poprzez analizowanie interakcji między jednostką a jej otoczeniem, szczególnie w kontekście rodzinnym i społecznym. Terapia ta próbuje modyfikować zachowania, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie pacjenta w charakterze jednostki, ale również jako wynik wzajemnych wpływów i wzorców interakcji w obrębie szerszych systemów społecznych, takich jak para i rodzina.

Główne założenia psychoterapii systemowej

Psychoterapia systemowa opiera się na kilku istotnych zasadach:

– Interakcje i wzorce: celem koncentracji na rozpoznawaniu i analizie wzorców interakcji między członkami systemu jest zrozumienie jak te wzorce wpływają na jakość relacji pacjenta. Problemy i trudności są najczęściej wynikiem niezdrowych lub dysfunkcyjnych schematów w komunikacji, które mogą utrwalać niepożądane zachowania i emocje.

– Równowaga: terapeuci systemowi dążą do przywrócenia równowagi w systemie. Często oznacza to pracę nad granicami, komunikacją pomiędzy członkami rodziny. Najważniejsze założenia tego podpunktu to poprawa komunikacji i wprowadzenie nowych, zdrowych mechanizmów radzenia sobie z problemami.

– Holizm: problemy jednostki nie są rozpatrywane jako odizolowane od reszty otoczenia. Problem, który dotyczy jednej osoby, może mieć swoje źródło w dynamice całego systemu (np. pary, rodziny). Zmiana zachowań jednostki może prowadzić do zmian w całym systemie, a zmiany w systemie mogą wpłynąć na jednostkę.

– Praca z całym systemem: zmiana wzorców interakcji w systemie, może spowodować poprawę jakości życia jego członków. Zmiana w zachowania w funkcjonowaniu pacjenta w kontekście jego relacji z innymi osobami w systemie jest uważana za klucz do rozwiązania problemów.

Przykładowe techniki wykorzystywane w terapii systemowej

Terapia systemowa wykorzystuje różnorodne techniki, które mają na celu zmianę dysfunkcyjnych wzorców interakcji.

– Genogram: to narzędzie wykorzystywane do tworzenia wizualnej prezentacji historii rodziny. Pomaga to zrozumieć dziedziczone wzorce zachowań, relacje między członkami rodziny oraz ich wpływ na problemy, które wydarzają się „tu i teraz”. Genogram pomocny jest w pracy z pacjentami i ich rodzinami, ponieważ umożliwia zrozumienie długofalowych skutków, takich jak przekazywane w systemie wzorce komunikacyjne, emocjonalne czy uzależnienia.

– Przeformułowanie: polega na zmianie sposobu patrzenia na konkretne zdarzenie, zachowanie, problem. Terapeuta może pomóc pacjentom zrozumieć, że ich zachowania są próbą poradzenia sobie z określoną sytuacją, a nie wyrazem złych intencji. Można wtedy zaproponować alternatywne interpretacje, które mogą pomóc uczestnikom terapii zrozumieć ich problemy w inny sposób. Dzięki temu zmieniają się ich reakcje i sposób radzenia sobie z trudnościami.

– Zarządzanie granicami: praca nad granicami w systemie rodzinnym jest kluczowa. W przypadku rodzin z problemami, takimi jak nadmierna zależność emocjonalna czy nadmierna kontrola terapeuta może wprowadzić nowe strategie radzenia sobie z tymi trudnościami. W przypadku par lub rodzin, które mają zatarte granice, interwencje mogą polegać na pomocy w ustanowieniu zdrowych granic emocjonalnych, co pozwala na poprawę autonomii i stworzenia zdrowych relacji.

Zastosowanie psychoterapii systemowej

Psychoterapia systemowa ma szerokie możliwości w leczeniu różnych problemów psychicznych i relacyjnych. Znajduje ona zastosowanie w wielu obszarach życia, w których interakcje między członkami systemu mają kluczowe znaczenie dla dobrostanu pacjentów. Jest to podejście skuteczne w pracy z rodzinami, parami, grupami, a także w kontekście leczenia zaburzeń psychicznych, kryzysów i trudnych sytuacji życiowych pacjenta. W psychoterapii indywidualnej patrzymy na pacjenta w kontekście całego systemu np. w parze lub rodzinie, szukając genezy jego problemów oraz próbując rozwiązać jego problemy i konflikty wewnętrzne. Terapia rodzin jest jedną z najczęstszych form psychoterapii systemowej. Praca z rodziną może pomóc w rozwiązaniu problemów, takich jak trudności wychowawcze, uzależnienia, przemoc w rodzinie. Celem jest zmiana dysfunkcyjnych wzorców komunikacyjnych i emocjonalnych, które mogą prowadzić do problemów w relacjach między członkami rodziny. Terapia małżeńska / par rozpatruje problemy w kontekście jak zachowanie jednego partnera wpływa na drugiego. To może pomóc parom zrozumieć, jak  ich przekonania oraz sposób reagowania na siebie nawzajem prowadzą do problemów w związku. To wszystko ma prowadzić do odbudowy ich więzi emocjonalnej. Pary/małżeństwa często wymagają również  pomocy
w przypadku rozwodów i innych kryzysów. W ramach psychoterapii systemowej można również spotkać grupy wsparcia. Taka terapia może być metodą leczenia dla osób zmagających się z różnymi problemami społecznymi. W takiej grupie pacjenci mogą wymieniać się doświadczeniami i pomagać sobie nawzajem we wzmacnianiu pozytywnych zmian. Co warto podkreślić ten nurt psychoterapii może być skuteczny w pracy pacjentami  przeżywającymi kryzys lub traumę, taką jak śmierć bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy czy inne zdarzenia życiowe, które powodują zaburzenia w równowadze emocjonalnej.

Psychoterapia systemowa może przynieść wiele korzyści, zarówno dla pacjenta indywidualnie, jak i dla par oraz rodzin. Jej główną zaletą jest podejście holistyczne, które bierze pod uwagę wpływ innych osób na zachowanie jednostki. Może to prowadzić do głębokiej zmiany w sposobie myślenia o problemach, konfliktach, trudnościach, a w dalszym ciągu wpływa to na poprawę jakości życia i funkcjonowania pacjenta oraz wszystkich członków rodziny.

Piśmiennictwo:

1. De Barbaro B., Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999.
2. Chrząstowski S., Nie tylko schemat. Praktyka systemowej terapii rodzin, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2022.
3. Satir V., Terapia rodziny, Wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000.