Terapia schematów
Terapia schematów (ang. Schema Therapy) to podejście psychoterapeutyczne, które zdobywa coraz większe uznanie w leczeniu trudności emocjonalnych oraz złożonych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zaburzeń osobowości. Twórcą tej metody jest amerykański psychoterapeuta Jeffrey Young, który opracował terapię schematów w latach 90. XX wieku, jako rozszerzenie tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Terapia schematów łączy elementy CBT, psychoterapii gestalt, psychodynamicznej oraz terapii doświadczeniowej, co czyni ją podejściem integracyjnym i wieloaspektowym.
Czym są schematy?
Głównym elementem terapii schematów są tzw. schematy wczesnodziecięce – głęboko zakorzenione wzorce myślenia, emocji i zachowań, które kształtują się na bazie wczesnych doświadczeń życiowych. Schematy powstają w wyniku niezaspokojonych podstawowych potrzeb emocjonalnych, takich jak potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji, miłości, autonomii, realistycznych granic czy wolności ekspresji. Gdy potrzeby te są regularnie ignorowane, zaniedbywane lub niewłaściwie zaspokajane, wówczas w dziecku tworzą się schematy, które mogą być później źródłem problemów w dorosłym życiu. Schematy wpływają na nasze myśli, uczucia i zachowania w sposób nieświadomy. Często prowadzą do powtarzających się trudności w relacjach, poczucia niskiej wartości, depresji, lęków czy destrukcyjnych zachowań. Przykłady schematów obejmują m.in. schemat porzucenia (przekonanie, że bliscy nas opuszczą), schemat wadliwości (przekonanie o własnej gorszości) czy schemat podporządkowania (unikanie konfliktów kosztem własnych potrzeb).
Modele terapii schematów
Jednym z kluczowych elementów terapii schematów jest tzw. model trybów. Jeffrey Young wyróżnił cztery główne grupy trybów:
- Tryby dziecka – reprezentują różne aspekty emocji z dzieciństwa, np. dziecko opuszczone, dziecko rozgniewane.
- Tryby rodzica – obejmują głosy krytyczne lub karzące, które odzwierciedlają negatywne postawy opiekunó
- Tryby radzenia sobie– to strategie, które osoba przyjmuje, aby poradzić sobie z bólem emocjonalnym, np. unikanie, podporządkowanie się, nadkompensacja.
- Zdrowy dorosły – który cechuje się zdolnością do spełniania potrzeb emocjonalnych w sposób konstruktywny. W terapii schematów dąży się do wzmocnienia trybu zdrowego dorosłego, który potrafi rozpoznawać i odpowiednio reagować na pojawiające się schematy oraz tryby. Celem jest zrozumienie, kiedy i dlaczego aktywują się destrukcyjne tryby, oraz nauczenie się nowych, bardziej adaptacyjnych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami.
Jak wygląda terapia schematów?
Terapia schematów jest procesem, który zazwyczaj trwa od kilkunastu miesięcy do kilku lat (w zależności od nasilenia problemów pacjenta). Sesje odbywają się zazwyczaj raz w tygodniu. Terapeuta tworzy bezpieczną przestrzeń, w której pacjent może badać swoje schematy i związane z nimi tryby. Bardzo istotnym elementem terapii są tzw. techniki doświadczeniowe, gdzie pacjent, przy wsparciu terapeuty, wraca do trudnych doświadczeń z dzieciństwa, aby zrozumieć, jak wpłynęły one na jego obecne funkcjonowanie. W terapii schematów stosuje się różnorodne techniki, m.in. dialogi wyobrażeniowe, techniki gestalt, odgrywanie ról, pisanie listów do postaci z przeszłości oraz pracę nad przekonaniami. Często wykorzystywane są również techniki poznawczo-behawioralne, takie jak praca nad myślami automatycznymi i zachowaniami. Terapia obejmuje więc oddziaływania, które mają wpłynąć za pozytywną zmianę w zakresie emocji, myśli oraz zachowań.
Dla kogo jest terapia schematów?
Terapia schematów jest szczególnie skuteczna w przypadku osób z zaburzeniami osobowości, zwłaszcza typu borderline, narcystycznego, zależnego, anankastycznego czy unikowego. Sprawdza się również w leczeniu osób z przewlekłą depresją, lękami, problemami w relacjach, zaburzeniami odżywiania oraz trudnościami wynikającymi z niskiego poczucia własnej wartości. Terapia ta może być również pomocna dla osób, które mimo prób tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej, wciąż mają trudności z głęboko zakorzenionymi wzorcami zachowań i przekonań.
Efektywność terapii schematów
Badania naukowe potwierdzają wysoką skuteczność terapii schematów, zwłaszcza w leczeniu zaburzeń osobowości. Wyniki metaanaliz wskazują, że jest ona bardziej efektywna niż tradycyjna CBT w przypadku pacjentów z głębokimi problemami emocjonalnymi. Terapia schematów pozwala na głębsze zrozumienie źródeł problemów oraz ich przyczyn, a także daje narzędzia do trwałej zmiany wzorców myślenia i zachowania.
Podsumowanie
Terapia schematów to skuteczna, integracyjna metoda psychoterapeutyczna, która pozwala pacjentom zrozumieć i przepracować głęboko zakorzenione schematy oraz tryby emocjonalne, które wpływają na ich życie. Dzięki zastosowaniu różnorodnych technik terapeutycznych oraz pracy nad przeszłością, terapia ta daje szansę na głęboką i trwałą zmianę, prowadząc do poprawy jakości życia i zdrowszych relacji interpersonalnych. Choć jest to podejście wymagające czasu i zaangażowania, wielu pacjentów odnajduje w niej skuteczne wsparcie na drodze do lepszego funkcjonowania i większej satysfakcji życiowej.
Bibliografia
- Young, J.E., Kiosk. J.S, Weishaar, M. E. (2015) Terapia schematów. Podręcznik i praktyka., WUJ
- Arntz, A., Genderen, H. (2014) Terapia schematów w zaburzeniach osobowości borderline., WUJ
- Cieślak, R. (2020), Terapia schematów w praktyce klinicznej., Difin
