Zespół lęku uogólnionego (generalized anxiety disorder – GAD) należy do najpowszechniej występujących zaburzeń lękowych i dotyka 5–8% populacji ogólnej.
Jakie są objawy zespołu lęku uogólnionego?
Charakteryzuje się uporczywie występującym martwieniem się i lękiem, które są nieproporcjonalnie mocno nasilone wobec rangi sytuacji i okoliczności będących ich źródłem. Osoba dotknięta tym zaburzeniem martwi się „na zapas”, często o bardzo liczne choć stosunkowo błahe sprawy, wybiegając myślami w przyszłość. Jest w stanie ciągłej czujności, tak jakby niebawem miało wydarzyć się coś niedobrego. Opisany stan czujności wiąże się z męczącym, powodującym dyskomfort uczuciem napięcia i niemożności odprężenia się. Towarzyszą mu objawy somatyczne m.in. napięcie mięśniowe, bóle głowy lub pobudzenie wegetatywne, często prowadzące do zaburzeń snu i bezsenności („gonitwa myśli utrudniająca zasypianie”). Pomimo tego, że osoba dotknięta zespołem lęku uogólnionego zdaje sobie sprawę z nadmierności własnego martwienia się, to jednak nie czuje się zdolna by swoje obawy kontrolować i doświadcza dotkliwego dyskomfortu. W rezultacie jej funkcjonowanie w wielu sferach życia może być znacznie utrudnione. By rozpoznać zespół lęku uogólnionego, wspomniane objawy winny się utrzymywać przez większość czasu przez minimum 6 miesięcy.
Zespół lęku uogólnionego dwukrotnie częściej dotyka kobiet. Spośród wszystkich zaburzeń psychicznych prawdopodobnie to właśnie jemu najczęściej towarzyszy inna dolegliwość psychiczna – najczęściej zespół lęku panicznego, fobia społeczna, fobia specyficzna lub depresja.
Osoby cierpiące na zespół lęku uogólnionego (GAD – generalized anxiety dosorder) mogą zaobserwować, że lęk jaki odczuwają towarzyszy im stale, bez względu na sytuacje i wydarzenia, które aktualnie mają miejsce w ich życiu. Pacjenci odczuwają stałe napięcie, zamartwiają się z wielu powodów i mają wiele obaw o przyszłość. Mają często wrażenie, że w ich życiu lub życiu bliskich im osób w bliskiej przyszłości, może stać się coś złego. Wielu z nich opisuje swoje doświadczenia jako poczucie napięcia wewnętrznego i ciągły niepokój. Uporczywemu zamartwianiu się i uczuciu silnego lęku towarzyszą liczne objawy somatyczne. Są to przede wszystkim:
- subiektywne uczucie szybkiego bicia serca,
- drżenie rąk,
- drżenie mięśni,
- potliwość lub suchość w ustach,
- zimne dreszcze na przemian z uderzeniami gorąca,
- uczucie duszenia się, dławienia, „kuli w gardle”,
- nudności, zawroty głowy, wrażenie, że za chwilę nastąpi omdlenie,
- stałe napięcie mięśni, ból mięśniowy.
Oprócz objawów fizycznych zespół lęku uogólnionego manifestuje się również w poczuciu niepokoju, trudności w odpoczynku, obawie przed nagłą śmiercią, drażliwości, trudnościach w zasypianiu i braku koncentracji. Niektóre osoby mogą także doświadczać odrealnienia otaczającego ich świata i samego siebie (derealizacja/depersonalizacja).
Objawy, które stanowią kryterium diagnostyczne zespołu lęku uogólnionego to przede wszystkim silny lęk i zamartwianie się, które utrzymują się przez okres co najmniej sześciu miesięcy. Właściwe rozpoznanie zaburzenia, jakim jest lęk uogólniony, wymaga także stwierdzenia, czy lękowi towarzyszy stałe podenerwowanie, rozdrażnienie, męczliwość, napięcie mięśniowe i zaburzenia snu. Lekarz powinien także określić, czy lęk uogólniony nie jest wynikiem innych chorób lub zaburzeń psychicznych, bądź im nie towarzyszy.
Zespół lęku uogólnionego często występuje jednocześnie z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja, zespół stresu pourazowego, dystymia, fobia społeczna i napady lęku panicznego. Duża liczba pacjentów z objawami lęku cierpi również na uzależnienia od alkoholu, substancji psychoaktywnych i leków. Zespół lęku uogólnionego manifestuje się także zaburzeniami somatycznymi, takimi jak zawroty głowy, tachykardia, duszność, bóle głowy, drżenia, kołatanie serca, rozstrój żołądka i biegunka. Z tego powodu wielu pacjentów zwraca się najpierw po pomoc do lekarzy internistów, kardiologów, gastrologów itp. Zazwyczaj jednak badania, na które kierują pacjentów lekarze tych specjalności, nie wykazują nieprawidłowości. Ważne jest więc, aby pacjent został we właściwym momencie skierowany do lekarza psychiatry, by zaoszczędzić osobom cierpiącym z powodu lęku uogólnionego nieraz wielu lat bezowocnej diagnostyki.
Należy zaznaczyć, że w chorobach internistycznych może występować lęk podobny do zaburzenia lękowego uogólnionego. Schorzenia przebiegające z lękiem to: choroby układu sercowo-naczyniowego, nadczynność tarczycy, hipogikemia, porfiria, choroby układu oddechowego i choroby układu neurologicznego, jak na przykład zapalenie błędnika.
Dlatego w przypadku zaburzenia, jakim jest zespół lęku uogólnionego przed postawieniem diagnozy konieczny jest dokładny wywiad lekarski uwzględniający możliwy związek odczuwanych przez pacjenta objawów z jego ogólną kondycją i historią chorób somatycznych.
Jakie są przyczyny zespołu lęku uogólnionego?
Podobnie jak w przypadku wielu dolegliwości i zaburzeń psychicznych, także w zespole lęku uogólnionego przyczyny są uwarunkowane wieloczynnikowo i są wypadkową interakcji wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych. Po stronie tych pierwszych zwraca się uwagę m.in. na wpływ dziedziczenia oraz czynniki neurochemiczne. Z perspektywy psychospołecznej popularnych wyjaśnień dla tego zaburzenia dostarczają: podejście poznawczo–behawioralne (CBT) oraz psychodynamiczne. Pierwsze z nich podkreśla znaczenie wyuczonego, charakterystycznego sposobu postrzegania rzeczywistości: koncentracji na poszukiwaniu potencjalnych choć mało prawdopodobnych niebezpieczeństw i na negatywnych elementach otaczającego świata oraz przekonaniu o ograniczonych możliwościach radzenia sobie z trudnościami. Podejście psychodynamiczne zakłada, że u podstaw doświadczanego lęku i napięcia leżą nierozwiązane i nieświadome konflikty wewnętrzne.
Leczenie zespołu lęku uogólnionego
Skuteczna terapia zespołu lęku uogólnionego najczęściej uwzględnia psychoterapię i farmakoterapię.
- Psychoterapia – wiodące podejścia terapeutyczne w tym przypadku to terapia poznawczo– behawioralna oraz psychodynamiczna. W pierwszym przypadku terapia koncentruje się zrozumieniu i przeformułowaniu lękowych przekonań pacjenta oraz na nauce sposobów radzenia sobie z lękiem poprzez stosowanie m.in. treningu relaksacyjnego. Z kolei terapia psychodynamiczna dąży do odsłonięcia i rozwiązania nieświadomych konfliktów wewnętrznych oraz identyfikacji i wzmocnienia siły ego pacjenta.
- Farmakoterapia – najczęściej stosuje się leki z grupy SSRI oraz wenlafaksynę. Niekiedy zaleca się tymczasowe leczenie uzupełniające z wykorzystaniem benzodiazepin. W przypadku leków z tej ostatniej grupy należy pamiętać, że ze względów bezpieczeństwa można je przyjmować jedynie krótkoterminowo i najlepiej z przerwami. W przeciwnym razie tracą one swoją skuteczność (zjawisko tolerancji), a zaczynają dominować działania niepożądane i pojawia się ryzyko uzależnienia.
Opracowali: dr n. med. Grzegorz Mączka, lek. med. Paweł Brudkiewicz, na podstawie: Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry, 10th Edition 2007 Lippincott Williams & Wilkins
