Zaburzenia rytmu okołodobowego polegają na różnicy między charakterystyką rytmu dobowego danej osoby a pożądanym schematem snu i czuwania.
Może zatem dochodzić do trudności z zasypianiem (gdy pacjent chce się udać na spoczynek w porze nieskorelowanej z wewnętrznym zegarem biologicznym) oraz do nadmiernej senności (gdy istnieje konieczność pozostawania w stanie czuwania).
Zaburzenia rytmu okołodobowego mogą być związane z nagłą zmianą strefy czasowej (jet lag) lub z pracą zmianową i mają wtedy związek z indywidualnym stylem życia, pracy i podróżowania, które nie współgrają z wewnętrznym zegarem. Inne zaburzenia to:
-
zespół opóźnionej fazy snu:
występują problemy z zaśnięciem przed godziną 2.00–3.00 w nocy (a nawet później), a w dni wolne budzenie się następuje zwykle po godzinie 10.00 rano. Skutkuje to bezsennością polegającą na niemożności zaśnięcia oraz trudnościami z obudzeniem się rano w te dni, kiedy pożądane jest wstawanie o wcześniejszej porze (np. do szkoły lub pracy). U młodzieży występuje fizjologiczne zjawisko nieznacznego opóźnienia okresu spoczynku nocnego, co w przypadku szczególnych zaniedbań w zakresie higieny snu (np. wielogodzinna gra na komputerze), może prowadzić do wystąpienia zespołu opóźnionej fazy snu;
-
zespół przyśpieszonej fazy snu:
występuje senność wieczorem i kładzenie się spać o kilka godzin wcześniej (19–21), niż u osoby ze zwykłymi porami snu, przy równoczesnym wcześniejszym budzeniu się (3–5 rano). Trzymanie się tych pór zasypiania i wstawania zwykle zapewnia danej osobie regenerujący sen. Osoby doświadczające tego zaburzenia mają wieczorem duże trudności z utrzymaniem czuwania, co może być sprzeczne oczekiwaniami otoczenia. Z kolei wcześniejsze rozpoczynanie porannej aktywności bywa w konflikcie z potrzebami innych domowników, którzy chcą jeszcze spać.
-
rytm swobodnie biegnący:
każdego dnia zasypianie i budzenie następuje o późniejszej porze; często wiąże się on z bezsennością o różnym nasileniu i sennością w ciągu dnia.
Leczenie zaburzeń rytmu okołodobowego
Istnieją wiarygodne dane przemawiające za skutecznością melatoniny w przypadku zaburzenia związanego ze zmianą strefy czasowej (jet-lag). Lek ten należy stosować w porze zbliżonej do pożądanego czasu położenia się do łóżka, w przeciwnym razie może wystąpić niepożądana senność w ciągu dnia.
Melatonina jest również skuteczna w przypadku zespołu opóźnionej fazy snu. Inne metody leczenia to stosowana o zaplanowanej porze ekspozycja na światło, chronoterapia i ograniczanie ekspozycji na światło po godzinie 16.00.
Metody leczenia zespołu przyspieszonej fazy snu to fototerapia w godzinach wieczornych, trening behawioralny i ograniczanie ekspozycji na światło w godzinach porannych.
W przypadku rytmu swobodnie biegnącego korzystne może być zastosowanie melatoniny (również w przypadku niewidomych) i trening behawioralny.
Opracował lek. med. Paweł Brudkiewicz
