Co to jest borderline?
Borderline personality disorder, czyli zaburzenie osobowości z pogranicza, inaczej zwane też zaburzeniem osobowości typu borderline — to dysfunkcja charakteryzująca się chwiejnością nastroju i niestabilnością uczuć, a także trudnością w utrzymaniu stabilnych relacji interpersonalnych oraz brakiem spójności własnego ja (często z poczuciem „pustki wewnętrznej”).
Z tego też powodu psycholodzy opisujący tego typu zaburzenia używają także trzeciego określenia — osobowość chwiejna emocjonalnie. Osoby, u których diagnozuje się osobowość typu borderline, często mają skłonność do podejmowania niepotrzebnego ryzyka, nadużywania substancji psychoaktywnych, również do samookaleczania się, a w skrajnych przypadkach nawet do podejmowania prób samobójczych. U takich osób mogą występować też zaburzenia odżywiania — anoreksja lub bulimia.
Objawy chwiejności emocjonalnej ujawniają się najmocniej w relacjach intymnych tych osób. Potrafią one popadać ze skrajności w skrajność — na początku ponad miarę kochają i idealizują partnera, by później z równą intensywnością go znienawidzić (idealizacja versus dewaluacja). Mogą też często ulegać zmiennym nastrojom i w jednej chwili spaść z wyżyn przeżywanego szczęścia, w głębię rozpaczy lub wybuchnąć niekontrolowanym, irracjonalnym gniewem.
Osoby te doświadczają również wątpliwości dotyczących obrazu własnej osoby, co wiąże się z zaburzeniami tożsamości. Z powodu nagłych zmian nastrojów i emocji, osobowość borderline w potocznym rozumieniu często porównywana jest do burzy lub huraganu, który pustoszy wszystko, co napotka na swojej drodze. Po jego przejściu często rozpadają się relacje z ludźmi i związki, a osoba z osobowością borderline musi zaczynać wszystko od początku. Nie powinno więc dziwić, że ten typ osobowości wiąże się z przeżywaniem wielu trudnych emocji, szczególnie lęku przed odrzuceniem, porzuceniem lub rozczarowaniem.
Znając nawet krótką charakterystykę zaburzeń osobowości typu borderline, nietrudno jest wyciągnąć wniosek, że funkcjonowanie psychospołeczne tych osób jest bardzo utrudnione, a związek z nimi to często karuzela emocji. Należy też mieć świadomość, że zachowania charakterystyczne dla tego zaburzenia nie zmieniają pod wpływem doświadczeń, w przeciwieństwie do osób zdrowych. Zmiany wzorców zachowań u osoby z borderline mogą nastąpić jedynie na skutek uświadomienia sobie problemu i podjęcia psychoterapii.
Wbrew pozorom zaburzenia osobowości typu borderline nie należą do rzadkich. Jest to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń osobowości. Według badań to zjawisko może dotyczyć nawet od 1,6% do 6% populacji. Osobowość z pogranicza jest często określana — obok osobowości narcystycznej — jako „osobowość naszych czasów”.
Cechy osobowości chwiejnej emocjonalnie
Poniżej przedstawiono podstawowe cechy osobowości chwiejnej emocjonalnie / borderline według najpopularniejszych klasyfikacji psychiatrycznych: ICD-10 i DSM-IV.
Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 wyróżnia się osobowość chwiejną emocjonalnie, która obejmuje dwa podtypy: impulsywny (F60.30) i borderline (F60.31).
Typ impulsywny osobowości chwiejnej emocjonalnie
Charakteryzuje się wyraźną skłonność do konfliktów z innymi oraz do kłótliwości. Należy również stwierdzić co najmniej dwie spośród następujących cech:
- skłonność do działań impulsywnych,
- łatwość do reagowania gniewem lub przemocą,
- trudności z podtrzymaniem działań, które nie przynoszą szybkiej satysfakcji,
- niestabilny i kapryśny nastrój.
Typ z pogranicza osobowości chwiejnej emocjonalnie czyli borderline
Musi spełniać trzy z pośród następujących cech:
- niejasności dotycząc obrazu własnej osoby,
- celów i preferencji (również seksualnych),
- angażowanie się w intensywne, niestabilne związki prowadzące do kryzysów emocjonalnych,
- próby uniknięcia potencjalnego porzucenia,
- groźby lub działania samobójcze i samouszkadzające,
- stałe uczucie pustki wewnętrznej.
Autorzy klasyfikacji DSM-IV nie uwzględnili rozróżnienia na opisane powyżej podtypy. Osobowość z pogranicza jest tutaj zdefiniowana jako wzorzec zachowań zdominowany niestabilnością w relacjach interpersonalnych, ocenie osoby własnej i afektach oraz z wyraźnie zaznaczoną wybuchowością. Aby móc postawić takie rozpoznanie należy stwierdzić co najmniej pięć z poniższych cech:
- podejmowanie rozpaczliwych wysiłków w celu zapobieżenia porzuceniu realnemu lub wyimaginowanemu,
- niestałe ale intensywne związki interpersonalne (krańcowe idealizowanie lub dewaluowanie)
- zaburzenia tożsamości – utrwalony i wyraźnie zaburzony, zniekształcony lub niestabilny obraz własnej osoby lub poczucia własnej wartości,
- impulsywność co najmniej w dwóch obszarach stanowiących potencjalne zagrożenie dla samego siebie (życie seksualne, wydawanie pieniędzy, używanie substancji psychoaktywnych, ryzykowne prowadzenie samochodu, napadowe objadanie się),
- nawracające zachowania samobójcze, próby lub groźby samobójcze, dokonywanie samookaleczeń,
- niestabilność emocjonalna wywołana nadmierną reaktywnością nastroju,
- przewlekłe uczucie pustki,
- nieodpowiednio silny gniew lub brak kontroli nad wybuchami gniewu,
- przemijające, związane ze stresem myśli o charakterze paranoidalnym lub zaznaczone objawy dysocjacyjne
Pomocny w ustaleniu diagnozy zaburzeń osobowości jest ustrukturyzowany wywiad kliniczny do badania zaburzeń osobowości z osi II DSM-IV — SCID-II (Structured Clinical Interview for DSM-IV Axis II Personality Disorders). Oto przykładowe pytania z tego obszaru:
- Czy często popadał(a) Pan(i) w przerażenie, myśląc, że ktoś na kim zależy Panu(i) może Pana(ią) opuścić?
- Czy związki z ludźmi, na których naprawdę Panu(i) zależy mają dużo skrajnych wzlotów i upadków?
