Leki psychotropowe, podobnie jak wszystkie inne preparaty lecznicze (bez względu na to czy zostały one sztucznie zsyntezowane, czy też są pochodzenia naturalnego) nie działają wyłącznie w obrębie narządów czy tkanek (w tym przypadku w obrębie ośrodkowego układu nerwowego) stanowiących miejsce docelowe, wynikające ze wskazań terapeutycznych. Poprzez układ krążenia ulegają one dystrybucji do większości układów i narządów organizmu, mogąc oddziaływać tamże na czynność i metabolizm komórek, czego skutkiem mogą być działania niepożądane lub powikłania. Przykładem tego są choćby zaburzenia hematologiczne – tj. zaburzenia funkcji komórek krwi oraz szpiku kostnego – organu odpowiedzialnego za ich powstawanie.
Wśród najważniejszych i najczęstszych zaburzeń hematologicznych zdarzających się podczas farmakoterapii wymienia się:
-
Zaburzenia krzepnięcia
i wynikające z nich powikłania krwotoczne (temu zagadnieniu poświęcony został osobny artykuł: Terapia lekami przeciwdepresyjnymi a zaburzenia krzepnięcia i ryzyko krwawień)
-
Leukopenia
tj. spadek ilości białych krwinek poniżej dolnej granicy normy, uwidaczniany w badaniu morfologii krwi obwodowej. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj zjawisko neutropenii, czyli spadku liczby granulocytów obojętnochłonnych (neutrofili). Neutropenia może bowiem stanowić niekiedy początek rzadkiego, ale bardzo groźnego powikłania jakim jest agranulocytoza. Pod tym pojęciem rozumie się zmniejszenie liczby granulocytów obojętnochłonnych poniżej 500 w mm3, co może pociągać za sobą załamanie systemu odpornościowego z następowym pojawieniem się groźnych dla życia infekcji oraz wstrząsu septycznego. Agranulocytoza wymaga zatem pilnego postępowania medycznego. Wyżej wymienione zaburzenia najczęściej spotyka się w trakcie leczenia klozapiną – neuroleptykiem stosowanym w opornych na leczenie psychozach/schizofrenii. Podwyższone ryzyko (choć w znacznie mniejszym stopniu) dotyczy również takich leków jak: mianseryna (lek przeciwdepresyjny), karbamazepina (lek normotymiczny i przeciwpadaczkowy), klasyczne leki przeciwpsychotyczne z grupy fenotiazyn, niektóre atypowe leki przeciwpsychotyczne (kwetiapina, olanzapina). Leukopenia może pojawić się także w przebiegu leczenia innymi lekami psychotropowymi.
-
Leukocytoza
pod tym pojęciem rozumiemy przekroczenie górnej granicy normy liczebności białych krwinek. Podniesiona w niewielkim stopniu liczba łączna wszystkich leukocytów w morfologii krwi obwodowej najczęściej zdarza się w trakcie terapii litem i zwykle nie m istotnego znaczenia klinicznego.
-
Eozynofilia
termin ten oznacza znaczący wzrost (ponad 400 komórek w mm3) liczby granulocytów kwasochłonnych (eozynofilów). Zjawisko to może oznaczać rozwój groźnego dla życia, eozynofilowego zapalenia płuc, serca lub innych narządów i wymaga pogłębionej i szybkiej diagnostyki. W przypadku leków psychotropowych największe ryzyko eozynofilii i jej negatywnych konsekwencji dotyczy terapii klozapiną.
-
Małopłytkowość (trombopenia)
to obniżenie liczby płytek krwi poniżej 150 000 w mm3, które wiąże się ze wzrostem ryzyka krwawień. Najczęściej zdarza się ono po niektórych lekach przeciwpadaczkowych, takich jak kwas walproinowy (stosowany w psychiatrii jako lek normotymiczny) oraz pregabalina (znajdująca w psychiatrii szerokie zastosowanie w leczeniu zaburzeń lękowych, np. lęku uogólnionego).
Należy pamiętać że zaburzenia hematologiczne rozwijające się podczas stosowania leków psychotropowych są stosunkowo rzadkie, ale nie można ich bagatelizować i trzeba je aktywnie wykrywać we wczesnym stadium. Każdy epizod powikłań lub chorób hematologicznych w przeszłości powinien być zgłaszany specjaliście psychiatrze. Konieczne jest również regularne badanie morfologii krwi z rozmazem oraz ewentualnie innych parametrów hematologicznych – zgodnie z zaleceniami podanymi przez prowadzącego psychiatrę, internistę lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Prowadzący psychiatra powinien być ponadto poinformowany o wszelkich innych lekach i suplementach diety stosowanych w ramach leczenia lub profilaktyki innych niż psychiatryczne chorób. Jest to bardzo istotne ponieważ szereg leków internistycznych również może indukować zaburzenia hematologiczne, których ryzyko nie powinno się sumować w ramach politerapii kilku współistniejących schorzeń. Na koniec warto podkreślić, że również przewlekłe lub częste spożywanie alkoholu sprzyja występowaniu zaburzeń hematologicznych.
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek
