Wiek średni można najprościej zdefiniować jako okres w życiu w którym nie jest się już młodym, ale jednocześnie nie jest się jeszcze starym. W medycynie nie wyznacza się ostrych granic wieku średniego, jednak najczęściej określenie to dotyczy osób mających od 45 (czasem 40) do 65 lat. W tym czasie życia ma miejsce bardzo wiele zmian osobistych, społecznych, zawodowych i biologicznych, które stwarzają ryzyko rozwoju zaburzeń emocjonalnych – zwłaszcza depresji. Koresponduje z nimi, powszechnie używane w języku potocznym określenie kryzysu wieku średniego (midlife crisis), mające odzwierciedlać wyzwania z jakimi mierzy się wówczas człowiek – w tym.: poczucie dotarcia do pewnego ważnego momentu w rozwoju, skłaniającego do podsumowania (nie zawsze pozytywnego) przebiegu i osiągnięć wczesnej dorosłości i pełnionych w niej ról. Towarzyszy temu często presja aby „nadrobić” zaległości lub też dokonać poważnych zmian w życiu „póki jeszcze czas i zdrowie”. W wieku średnim często zmienia się również sieć oparcia społecznego, „wykruszają się” przyjaźni, a związki partnerskie przechodzą kryzysy. Mają również miejsce istotne przemiany somatyczne, które stają się przedmiotem dodatkowej troski lub zmartwień – pojawiać się mogą pierwsze oznaki osłabienia wydolności poznawczej, większa jest skłonność do przybierania na wadze, zaczynają się pojawiać choroby, będące skutkiem niezdrowego stylu życia (np. nadciśnienie, zespół metaboliczny), spadkowi może ulegać energia seksualna, a także zaczynają się rozwijać oznaki tzw. midlife transition – czyli (w zależności od płci) przejścia menopauzalnego lub andropauzalnego, związanego z powolnym spadkiem poziomu hormonów płciowych. Objawy przejścia menopauzalnego i andropauzalnego są w zasadzie podobne i niestety często pokrywają się z objawami zaburzeń depresyjnych i/lub lękowych, co bywa przyczyną pomyłek diagnostycznych. Należą do nich: zmienność nastroju, drażliwość, problemy z koncentracją i pamięcią, zaburzenia seksualne (spadek libido a dodatkowo u mężczyzn np. problemy z erekcją, czy spadek ilości lub intensywności erekcji porannych), potliwość, męczliwość, spadek wigoru i siły mięśniowej, spadek efektywności snu, skłonność do reakcji lękowych, zaburzenia czynności dolnych dróg moczowych. W związku z ww. czynnikami biologicznymi i społeczno-emocjonalnymi depresja (oraz inne zaburzenia emocji i nastroju) w wieku średnim są zjawiskiem częstym, ale mogącym przybierać nietypowy obraz kliniczny. U mężczyzn łatwo w tym czasie dochodzi do rozwoju tzw. „męskiej depresji”, która w miejsce klasycznego smutku odznacza się drażliwością, napięciem, napadami złości i agresji słownej, skłonnością do autoagresywnego podejmowania ryzyka (np. impulsywna ryzykowna jazda samochodem) oraz nadużywaniem alkoholu (jako „lekarstwa” zagłuszającego smutek i napięcie oraz problemy z funkcjonowaniem) i licznymi dolegliwościami somatycznymi. Z drugiej strony u kobiet w przebiegu depresji częściej pojawiać się będą – zwiększenie apetytu, skłonność do przybierania na wadze, brak energii, zaleganie w łóżku, męczliwość. U obojga płci częste będą skargi na bezsenność.
Biorąc pod uwagę przedstawione powyżej informacje należy zdecydowanie podkreślić, iż różnorakie dolegliwości, które w średnim wieku niesłusznie traktujemy jako „naturalne” i „zrozumiałe” ze względu na sytuację życiową lub zdrowotną mogą w rzeczywistości okazać się objawami depresji – tj. choroby która bezwzględnie wymaga adekwatnego leczenia. Dlatego w razie wątpliwości w tym zakresie zawsze warto sięgnąć po poradę psychiatry lub psychologa.
Opracował: dr hab. n. med. Marcin Siwek, prof. UJ
