Rodzice uzależnieni od alkoholu nie są w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb dziecka, ważnych dla jego prawidłowego i pełnego rozwoju. W takiej rodzinie dziecko doświadcza wielu trudnych sytuacji i wydarzeń, które powodują cierpienie lub traumę (trwałe zmiany w psychice, spowodowane gwałtownymi i przykrymi przeżyciami). Utrwalone nieprawidłowe wzorce zachowań będą przez dziecko próbą przystosowania się do panującej w domu trudnej sytuacji. Zachowania te mogą przekształcać się w destrukcyjne schematy, a one z kolei mogą wpływać na funkcjonowanie osoby w dorosłym życiu.
Poniżej wymieniono najczęstsze źródła traumatycznych lub bolesnych doświadczeń w omawianych sytuacjach.
1. Odrzucenie przez jednego lub oboje rodziców – uzależniony od alkoholu rodzic koncentruje się na przeżyciach związanych z daną substancją (np. na alkoholu), a współuzależniony rodzic/partner na piciu alkoholika (najczęściej są to żony, które koncentrują się na pijących mężach i zaniedbują potrzeby dziecka ). Dziecko w takiej rodzinie odczuwa, że nie jest ważne dla swoich rodziców. Ich zachowania tłumaczy jako coś ważniejszego niż ono samo.
W dorosłości, takie osoby mogą mieć trudności z tworzeniem trwałych I satysfakcjonujących bliskich związków. W konsekwencji doświadczania trwającego latami odrzucenia, u dziecka mogą wytworzyć się tendencje do reagowania lękiem przed odrzuceniem, do przeżywania smutku i osamotnienia, deprecjonowania siebie oraz do zaniedbywania własnych potrzeb i negowania własnych pragnień.
2. Atmosfera zagrożenia i przemoc w rodzinie – w rodzinach alkoholowych często dominuje napięcie i stan zagrożenia, co często wiąże się z pojawieniem się awantur po alkoholu, w których dominują różne formy przemocy. Nierzadko dzieci są świadkami przemocy alkoholika/alkoholiczki na żonie/mężu, jak również w stosunku do nich samych. W rodzinach alkoholowych, w których przemoc nie występuje, pojawia się poczucie zagrożenia, które jest spowodowane obawą o pijącego narażającego pod wpływem upojenia alkoholowego swoje życie i zdrowie (ulega wypadkom, napaściom lub próbuje popełnić samobójstwo).
Dorosłe dzieci alkoholików często musiały przystosowywać się do życia w ciągłym zagrożeniu. Nie mogły okazywać uczuć, bo musiały być dzielne i odważne. Nierzadko stawały w obronie pozostałych członków rodziny i same zostawały ze swoimi emocjami, co zwiększało ich poczucie braku bezpieczeństwa. Na bazie tych doświadczeń u tych osób wykształcają się się tendencje do przeżywania silnego lęku i stałego poczucia zagrożenia oraz silnej złości, jak również skłonności autodestrukcyjne i dystansowania się do swoich uczuć oraz reagowania poczuciem krzywdy lub winy.
3. Nadużycia seksualne – mogą to być następujące czynności i zachowania:
- dokonywanie przez pijanego rodzica na oczach dziecka czynności seksualnych (czasem połączonych z przemocą), molestowanie przez pijanych członków rodziny lub przez inne osoby biorące udział w pijatyce,
- przekraczanie sfery intymności dziecka przez np. wchodzenie ojca do łazienki nastoletniej córki,
- wulgarne odnoszenie się przez rodziców do spraw związanych ze sferą seksualną, wyśmiewanie się z rozwoju seksualnego dziecka,
- opowiadanie dziecku o własnym życiu seksualnym np. skarżenie się matki córce na zachowania seksualne ojca,
- wymierzanie dziecku kary w sposób naruszający intymność i godność (konieczność rozbierania się do kary fizycznej).
W związku z tymi doświadczeniami takie osoby mogą mieć ambiwalentny stosunek do seksu. W życiu dorosłym przeważa niechęć do własnej płciowości (traktują swoją kobiecość/męskość jako coś złego, obrzydliwego czy obcego). Pojawia się również tendencja do oddzielania seksu od uczuć oraz reagowania lękiem przed bliskością. W życiu dorosłym taka osoba może mieć skłonności do potępiania siebie (myślenie o sobie jako kimś brudnym, napiętnowanym, zasługującym na złe traktowanie, również w sferze seksualnej).
4. Nieprzewidywalność zachowań rodziców oraz chwiejność zasad i systemu wartości – dziecko nie jest w stanie przewidzieć, co się może w danej chwili wydarzyć; zachowań rodzica po alkoholu lub tego czy rodzic będzie pijany czy może trzeźwy. Kiedy będzie pijany to czy będzie się awanturował, pójdzie spać lub zechce okazywać czułość. Czy trzeźwy rodzic będzie miał czas przytulić i porozmawiać czy w obawie o pijanego współmałżonka będzie pełen lęku i napięcia. W takiej sytuacji trudno cokolwiek zaplanować, nie mówiąc już o realizacji tych planów. Dziecko w takiej rodzinie nie jest w stanie zaspokoić potrzeby szanowania i podziwiania ze strony rodziców, gdyż ci zachowują się w taki sposób, że przestali być dla niego autorytetem. Rodzice ci łamią normy, które wcześniej ustalili i odrzucają wszelkie wartości. Ich zachowanie jest sprzeczne z tym co mówią lub wymagają od dziecka. W wyniku tych doświadczeń mogą utrwalić się tendencje do nadmiernego kontrolowania siebie, innych oraz swojego życia. Pojawiają się skłonności do sztywnego przestrzegania norm i zasad oraz sztywnego odgrywania ról w kontaktach interpersonalnych. Często w życiu dorosłym wiele osób DDA trwa w niekorzystnych dla siebie związkach czy warunkach przede wszystkim z lęku przed zmianą.
Opisane powyżej skłonności, postawy i schematy utrudniają funkcjonowanie w dorosłym życiu, można je jednak skorygować, na przykład za pomocą psychoterapii. Skuteczność psychoterapii zależy od trafnego rozpatrywania problemów pacjenta z różnych perspektyw oraz do dopasowania strategii psychoterapeutycznych do jego indywidualnych potrzeb i zasobów.
Opracował mgr Sławomir Cyganek, na podstawie:
- Sobolewska-Mellibruda Z.: Psychoterapia Dorosłych Dzieci Alkoholików – strategie, procedury i opisy przypadków pracy psychoterapeutycznej. Wydawnictwo Zielone Drzewo IPZ PTP
- Kałdon B.: Wybrane aspekty funkcjonowania Dorosłych Dzieci Alkoholików w życiu społecznym. UKSW Warszawa
