Wypalenie zawodowe definicje
Termin wypalenie zawodowe (burnout) po raz pierwszy został użyty przez Amerykańskiego psychiatrę Herberta Freudenbergera i został on zdefiniowany jako spadek poziomu energii jednostki, w wyniku zbyt dużej ilości zadań stawianych przez środowisko pracy oraz przeciążenia problemami. Z kolei badacze Ayala Pines oraz Elliot Aronson uznali, że wypalenie zawodowe jest stanem emocjonalnego, psychicznego oraz fizycznego wyczerpania, spowodowanym przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym. Ciekawym podejściem do niniejszego tematu jest pogląd Wilmara Schaufeliego, który mówi, że wypalenie zawodowe jest negatywnym oraz uporczywym stanem występującym u osób ogólnie zdrowych. Głównymi objawami są m.in. wyczerpanie, dyskomfort psychiczny oraz fizyczny, poczucie zmniejszonej skuteczności, mniejsza motywacja oraz dysfunkcyjne postawy wobec wykonywanej pracy. Badacz podkreśla, że rozwój takiego stanu następuje stopniowo i wynika z rozbieżności między intencjami a realiami zawodu.
Koncepcja wypalenia zawodowego według Christiny Maslach
Obecnie jedną z najpopularniejszych koncepcji wypalenia zawodowego jest wielowymiarowe podejście Christiny Maslach. Wypalenie zawodowe jest rozumiane jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi.
Element, który może pojawić się najwcześniej to wyczerpanie emocjonalne charakteryzujące się poczuciem obciążenia oraz wyczerpania zasobów. Dla wyczerpania emocjonalnego charakterystyczne są objawy takie jak: brak radości życia, niechęć do pracy, zwiększona drażliwość i impulsywność, utrata motywacji i energii do działania, poczucie nadmiernego przemęczenia, wyczerpania oraz trudności w regeneracji.
Kolejnym elementem jest depersonalizacja, która charakteryzuje się negatywnym, często cynicznym i bezdusznym zachowaniem w stosunku do innych ludzi. Często druga osoba może być traktowana w sposób przedmiotowy. Charakterystyczne dla tego elementu są m.in. chłód i obojętność, dystansowanie się od współpracowników, powierzchowność kontaktów, utrata troski o innych ludzi.
Ostatnim elementem niniejszej koncepcji jest obniżone poczucie dokonań osobistych charakteryzujące się spadkiem poczucia własnej kompetencji. Można tu zaobserwować obniżoną wiarę we własną skuteczność, nadmierną samokrytykę, poczucie braku sensu w wykonywanej pracy oraz myśli o rezygnacji z zawodu.
Etapy wypalenia zawodowego
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne wyróżnia 5 etapów rozwijania się wypalenia zawodowego:
1. Miesiąc miodowy — jest to okres zauroczenia wykonywaną pracą oraz zadowolenia z dokonań zawodowych. Zwykle na tym etapie pracownicy wykazują entuzjazm oraz optymizm w stosunku do swoich obowiązków zawodowych.
2. Przebudzenie — na tym etapie ludzie starają utrzymać idealistyczną wizję swojej pracy, jaką wytworzyli sobie wcześniej, przez co podejmują różnego rodzaju próby aby ta wizja się nie zmieniła m.in. pracują więcej i bardziej intensywnie.
3. Szorstkość — wywiązywanie się z obowiązków zawodowych wymaga coraz więcej wysiłku, często występuje również pogorszenie relacji ze współpracownikami oraz klientami.
4. Wypalenie pełnoobjawowe — obserwowalne jest pełne wyczerpanie psychiczne oraz fizyczne, mogą pojawiać się stany obniżonego nastroju, uczucia pustki i samotności.
5. Odradzanie się — jest to okres rekonwalescencji pozwalający odbudować utracone siły.
Przyczyny wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe jest to niezwykle złożone zjawisko i jego przyczyn powinniśmy doszukiwać się w wielu czynnikach.
Ogólne czynniki:
• nadmierny stres,
• nadmierny zakres obowiązków,
• przeciążenie,
• sprzeczne wymagania,
• praca pod presją czasu,
• obarczenie nadmierną odpowiedzialnością,
• niewystarczająca gratyfikacja,
• niemożność rozwoju,
• rozbieżność między oczekiwaniami a realiami zawodu.
Cechy osobowości:
• niska samoocena,
• nadmierna wrażliwość,
• chwiejność emocjonalna,
• mała elastyczność,
• bierność w działaniu,
• nadmierny perfekcjonizm,
• zależność od innych,
• trudności w radzeniu sobie ze stresem.
Miejsce pracy:
• nadmierna rywalizacja,
• mobbing,
• konflikty z innymi pracownikami,
• negatywna atmosfera w miejscu pracy,
• sposób wykonywania pracy (odpowiedzialność, pośpiech, ryzyko).
Skutki i objawy wypalenia zawodowego
Wypalenie zawodowe może nieść za sobą szereg różnych konsekwencji. Może w znaczny sposób wpłynąć na nasze zdrowie psychiczne i fizyczne, uniemożliwiając rzetelne wykonywanie pracy oraz cieszenie się życiem codziennym. Problem wypalenia zawodowego może przyczynić się do występowania depresji, zaburzeń lękowych, jak również zaburzeń psychosomatycznych.
Częste objawy fizyczne:
• bóle głowy,
• bóle żołądka,
• problemy ze snem,
• podwyższone ciśnienie tętnicze,
• chroniczne zmęczenie,
• większa podatność na choroby.
Częste objawy psychiczne:
• chwiejność emocjonalna,
• drażliwość,
• obniżenie samooceny,
• przygnębienie,
• poczucie bezradności,
• poczucie pustki,
• pesymizm,
• anhedonia,
• brak chęci do działania,
• wycofywanie się z kontaktów towarzyskich.
Zaniedbanie higieny życia:
• zaniedbanie diety,
• zaniedbanie aktywności fizycznej,
• nadużywanie kofeiny,
• nadużywanie leków,
• nadużywanie alkoholu.
Konsekwencje wypalenia zawodowego w sferze pracy:
• częsta absencja w miejscu pracy,
• zmniejszenie swojej wydajności,
• problem z gospodarowaniem czasu pracy,
• rosnące poczucie niekompetencji,
• trudności w zakończeniu rozpoczętych działań,
• konflikty ze współpracownikami.
Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym ?
Profilaktyka wypalenia zawodowego polega na nabyciu adaptacyjnych, efektywnych form radzenia sobie ze stresem oraz zadbaniu o równowagę pomiędzy życiem prywatnym i zawodowym. Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na optymalną regenerację organizmu, aktywność fizyczną oraz regularną dietę. Istotnym czynnikiem zapobiegawczym jest klarowna ocena swoich kompetencji i sprawczości w danym miejscu pracy, jak również świadomość tego zjawiska, wiedza o poszczególnych symptomach, jego konsekwencjach oraz istniejących formach pomocy.
Warto również wspomnieć, że nie tak dawno Światowa Organizacja Zdrowia WHO podjęła decyzję o wpisaniu wypalenia zawodowego do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, co może świadczyć o zwróceniu uwagi na powagę i skalę tego problemu. Niniejsza decyzja zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2022 r. jednak na chwilę obecną w Polsce trwają prace nad tłumaczeniem oraz wdrożeniem omawianej klasyfikacji. Z tego powodu ubieganie się o zwolnienie lekarskie („L4”) z tego tytułu nie jest możliwe. Jednak w razie pojawienia jakichkolwiek sygnałów mogących świadczyć o wystąpieniu syndromu wypalenia zawodowego, warto udać się na konsultację psychiatryczną w celu zaczerpnięcia profesjonalnej opinii oraz otrzymania odpowiedniej pomocy. W niektórych przypadkach lekarz psychiatra może zastosować wspomaganie farmakologiczne lub przekierować pacjenta na psychoterapię indywidualną.
Podstawowe formy pomocy:
• działania oparte na zapobieganiu,
• wczesny monitoring,
• konsultacja psychiatryczna,
• psychoedukacja,
• psychoterapia indywidualna.
Opracował mgr Michał Kupczyk.
