Wraz z wiekiem rośnie częstość zaburzeń snu. U osób starszych obserwuje się przyśpieszenie fazy snu, co polega na skłonności do wcześniejszego kładzenia się do łóżka i zbyt wczesnego budzenia się.
Ponadto długość snu nocnego ulega skróceniu, czemu towarzyszą częstsze drzemki za dnia. Inne zjawisko u seniorów to zwiększenie ilości i długości wybudzeń. W tej grupie wiekowej obserwuje się ponadto gorszą jakość snu i zmniejszoną jego wydajność. Zmiany te są częstsze u mężczyzn niż u kobiet. Jakość snu w tej populacji mogą dodatkowo zmniejszać przewlekłe zaburzenia somatyczne, takie jak bezdech senny, bóle, częste oddawanie moczu.
Rozpoznanie bezsenności i zaburzeń snu u osób starszych
Diagnostyka zaburzeń snu wymaga w pierwszej kolejności dokładnej oceny stanu somatycznego, w celu wykluczenia chorób mogących być przyczyną bezsenności. Istotne znaczenie ma też badanie przez psychiatrę w celu wykluczenia lub potwierdzenia depresji czy zaburzeń lękowych, gdyż bezsenność u osób starszych może być objawem tych chorób. Koniecznym jest też ocena nawyków związanych ze snem i zachęcenie pacjenta do wdrożenia zasad higieny snu (Zasady higieny snu – jak się wyspać bez tabletki nasennej). Poprawa nawyków związanych ze snem często jest skutecznym postępowaniem, a niejednokrotnie – jedynym koniecznym.
Osobom starszym należy zalecić unikanie drzemek w ciągu dnia, wprowadzenie i/lub zwiększenie aktywności fizycznej oraz właściwy rytm posiłków. Warto również zadbać aby rytm dobowy osoby starszej (emeryta, rencisty) w miarę możliwości był podobny do nawyków, jakie dana osoba miała w trakcie aktywności zawodowej. U osób z istotnym przyspieszeniem fazy snu korzystne może być unikanie porannej nadmiernej ekspozycji na światło, zasłanianie okna w nocy i przebywanie wieczorem w jasno oświetlonych pomieszczeniach. Przydatna może też być zmiana równowagi aktywności umysłowej i społecznej na korzyść godzin popołudniowych i wieczornych. Wtedy właśnie warto planować wydarzenia towarzyskie, ćwiczenia fizyczne i aktywność umysłową.
Leczenie bezsenności i zaburzeń snu u osób starszych
Powinno być w miarę możliwości przyczynowe, skierowanie na opanowanie zaburzeń somatycznych i psychicznych mogących być ich przyczyną. Zgodnie z wynikami wiarygodnych badań, bezsenność u osób starszych efektywnie leczona jest przy zastosowaniu terapii poznawczo-behawioralna (CBT) i powinno się ją stosować w pierwszej kolejności, jeśli tylko jest dostępna.
Jeżeli u chorego po 55. rż. wskazana jest farmakoterapia, lekiem nasennym, który należy rozważyć w pierwszej kolejności jest melatonina o przedłużonym uwalnianiu. Wprawdzie jej skuteczność jest umiarkowana, ale nie są jak dotąd znane żadne działania niepożądane w zakresie funkcji motorycznych i poznawczych.
Inne leki nasenne należy stosować ostrożnie i tylko po konsultacji ze specjalistą, ponieważ mają one istotne działania niepożądane, Wymienić tu należy m.in. wystąpienie rano zaburzeń funkcji poznawczych (np. pamięci i zdolności koncentracji uwagi) oraz zaburzeń funkcji ruchowych (co zwiększa ryzyko upadków i złamań bliższego odcinka kości udowej). Stosowanie niektórych leków wiąże się ponadto ze zjawiskiem tolerancji (stopniowa utrata skuteczności) i ryzykiem uzależnienia.
Opracował lek. med. Paweł Brudkiewicz
