Seks po 50. roku życia

Seks to bardzo ważny obszar życia w kontekście zdrowia fizycznego, psychicznego, a także profilaktyki i utrzymywania dobrej jakości życia partnerskiego. W kontekście osób po 50. roku życia jest on obecnie zdecydowanie zaniedbany przez edukację i dewaluowany przez kulturę.
Obszar seksualności pacjenta bywa pomijany w wywiadzie klinicznym, jako ważny wskaźnik zmian w zakresie zdrowia fizycznego i psychicznego. Często jest też przedstawiany w pejoratywny sposób przez autorytety społeczne. Ponadto seks jest obarczony wieloma błędnymi przekonaniami, lękami, obawami i wstydem.

Warto podkreślić, że seks to różnorodne aktywności mające na celu dawanie i przyjmowanie przyjemności związanej z obcowaniem z ciałem własnym lub drugiej osoby poprzez dotyk, przytulanie, stymulowaniem pozostałych zmysłów, emocji oraz intelektu.
Profesor Bogdan Wojciszke podkreśla, że przyjemność z seksualno-partnerskiego kontaktu jest tym większa, im więcej jest intymności, namiętności i zaangażowania. Na różnych etapach związku występują one z różnym natężeniem, a ich jakość zależy od aktywności obu partnerów. Namiętność zazwyczaj jest najsilniejsza na początkowym etapie poznawania cielesności partnera/ki, z czasem słabnie. Granice intymności budują się dłużej. Rozwijają się wraz ze wzrostem poziomu zaufania, poczucia bezpieczeństwa i autonomii pary. Kształtują się przez wiele lat i wymagają negocjacji oraz kompromisów (określenia sposobów i przestrzeni do zaspokajania potrzeb seksualnych, dookreślenia relacji z otoczeniem i z rodziną pochodzenia). Zaangażowanie rozwija się przez cały okres trwania związku. Zazwyczaj w wieku dojrzałym zaangażowanie przewyższa siłą namiętność i intymność. Każdy z tych elementów można (i zaleca się) rozwijać oraz rozbudzać na wszystkich etapach życia.

Na jakość życia seksualnego wpływ ma:

jakość relacji partnerskiej oraz adekwatne postrzeganie siebie w roli partnera seksualnego. Seksuolodzy zgodnie twierdzą, że „seks mieści się w głowie”, a reszta to kwestia wyuczonej techniki. Seksualność buduje się wraz z rozwojem osobowości, zwiększaniem dojrzałości emocjonalnej. Prof. Lew-Starowicz dodaje, że za 80% problemów seksuologicznych odpowiedzialne są trudności psychologiczne, w tym różne przekonania mocno zakorzenione w kulturze. Wiele przekonań dotyczących seksualności osób w wieku 50+ zwiera się w sformułowaniach: „W pewnym wieku porostu się nie chce…, to jest dla młodych”, „Z wiekiem potrzeby maleją…”, „Teraz to człowiek nie myśli o głupotach, tylko o zdrowiu”, „To się wypala, kiedyś jak byliśmy młodzi i piękni to … a teraz…”, itd.

Występowanie trudności seksuologicznych

nie musi być determinowane wiekiem. Z reguły składa się na nie kilka różnych czynników: przekonania, lęki, problemy natury psychicznej, dolegliwości fizyczne, przebyte operacje, skutki uboczne leczenia, problemy partnerskie i inne.

Czynniki wymieniane w tym kontekście jako najbardziej istotne to m.in:

• zaburzenia lękowe – szczególnie jeśli przeżywane lęki związane są ze sprawnością seksualną i atrakcyjnością,
• zaburzenia depresyjne – które objawiają się obniżeniem nastroju, motywacji, a także często libido i poczucia własnej wartości,
• zaburzenia psychotyczne – rozregulowanie funkcji psychicznych (ograniczony kontakt z własnymi emocjami, potrzebami, ograniczona umiejętność budowania i podtrzymywania relacji) oraz wpływ przyjmowanych leków,
• uzależnienia – które prowadzą do dysfunkcji seksualnych z powodu dolegliwości fizycznych – uszkodzenie układu nerwowego, endokrynnego, układu krążenia, problemów poznawczych i emocjonalnych,
• duże znaczenie mają również problemy związane z obrazem własnego ciała, osadzane w kontekście kulturowej dewaluacji atrakcyjności ciała osób w starszym wieku,
• dolegliwości fizyczne (somatyczne), takie jak: cukrzyca, choroby neurologiczne, onkologiczne, hormonalne, choroby układu krążenia,
• kolejną grupę problemów w tym obszarze stanowią zmiany anatomiczne i fizjologiczne w obrębie narządów płciowych, zmiany mające miejsce po operacjach, zmiany w zakresie sprawności układu mięśniowego (na przykład zmiany napięcia mięśni miednicy u kobiet). Zmiany w zakresie obniżenie poziomi hormonów płciowych – estrogenów (u kobiet) i androgenów (u mężczyzn),
• dolegliwości wynikające z leczenia: zażywanie leków (obniżających ciśnienie, niektórych leków psychiatrycznych, leków regulujących gospodarkę hormonalną),
• problemy seksualne mogą być także wynikiem zaburzonych relacji partnerskich, a w szczególności: wycofania partnera z relacji intymnej, lęków partnera, kłótni, konfliktów, przemocy, braku emocjonalnego zaangażowania w związek oraz zaburzeń seksualnych partnera.

Nie ma naukowych dowodów wskazujących na to, że życie seksualne musi się pogorszyć w określonym wieku. Badania pokazują – im mniej przekonań negujących możliwość uprawiania seksu osób po 50. roku życia, tym większa jest seksualna aktywność.

Ponadto aktywność seksualna daje wiele korzyści:

• wpływa na poprawę dobrostanu psychofizycznego i większy poziom zadowolenia z życia,
• w wyniku regularnego uprawiania seksu ryzyko zapadania na choroby somatyczne i psychiczne jest niższe,
• seks poprawia funkcjonowanie układu immunologicznego, układu krążenia, poprawia metabolizm poprzez efektywne spalanie tłuszczu, oraz poprawia działanie neurohormonów odpowiedzialnych za dobry nastrój,
• aktywność seksualna zmniejsza ryzyko występowania przewlekłego bólu oraz bezsenności,
• u osób uprawiających seks po 50. roku życia rzadziej występuje depresja i zaburzenia lękowe,
• aktywność seksualna zmniejsza ryzyko uzależnień,
• seks to również profilaktyka chorób układu krążenia ponieważ zmniejsza ryzyko zawału mięśnia sercowego.

Dzięki aktywności seksualnej możliwa jest wcześniejsza identyfikacja problemów somatycznych (wystąpienie chorób związanych z układem krążenia, pojawienie się problemów diabetologicznych, onkologicznych). Problemy seksuologiczne (zaburzenia erekcji członka, zmniejszenie wrażliwości i pobudliwości łechtaczki związane z pogorszonym ukrwieniem) poprzedzają wystąpienie dolegliwości wynikających m.in. z chorób układu krążenia.

Osoby regularnie utrzymujące bliskość fizyczną w czasie pieszczot okolic intymnych partnera/ki przypadkowo wykrywają zmiany w budowie ciała, które mogą być zwiastunem zmian nowotworowych.

Wiek dojrzały może być również sprzymierzeńcem poprawy jakości życia seksualnego.

To okres, w którym:

• zmianie ulega akcent kładziony na wygląd i sprawność, zmniejszeniu ulega lęk przed „sprawdzeniem się”, „potwierdzeniem atrakcyjności”,
• osłabieniu ulegają lęki związane z zajściem w ciążę,
• partnerzy zaczynają przykładać większą wagę do dawania przyjemności drugiej osobie lub na czerpaniu satysfakcji z dawania przyjemności,
• mniejsza jest presja osiągnięć, wyników, większa uwaga poświęcana relacjom, bezpieczeństwu, zdrowiu,
• u kobiet: mniejsza ilość estrogenów, tym samym większa ilość androgenów może korzystnie zmieniać poziom libido,
• bycie w stałej relacji podwyższa komfort seksu.

Jak można poprawić jakość życia seksualnego po 50. roku życia?

• Wzmacniając poczucie własnej wartości, na przykład poprzez przewartościowanie atrakcyjności i sprawności seksualnej. W sytuacji obniżonej sprawności (po operacjach, urazach, w sytuacji chorób przewlekłych) ważne może być przewartościowanie obszarów niesprawności, praca nad obniżeniem lęku i wstydu, poszukiwanie innych środków wyrazu – zmysłowości, erotyzmu, dawania przyjemności, zwrócenie uwagi na obszary ciała wrażliwe na przyjemność ze stymulacji. Zmiana stosunku do potrzeb partnera, którego sprawność seksualna uległa zmianie.
• Poprawiając jakość komunikacji w zakresie budowania bliskości, dawania wsparcia, dowartościowywania partnera, budowania zaufania, wyrażania potrzeb. Warto budować granice w zakresie otwartości i niezgody na aktywność seksualną. Nastawienie na poszukiwanie przyjemności w aktywności seksualnej będzie korzystniejsze niż dążenie do finału tej aktywności.
• Zmieniając nastawienie i wyobrażenie na temat seksualności i erotyki; poszukując różnych obszarów dawania bliskości psychicznej, fizycznej; poszukując obszarów satysfakcji z obcowania z ciałem, nastawionej na dawanie przyjemności i jej przyjmowanie, uczenie się czerpania przyjemności z satysfakcji dawanej partnerowi.
• Poszukując obszarów aktywności seksualnej, związanej nie tylko z penetracją waginalną ale również ze stymulacją innych obszarów ciała, z pieszczotami, masażem, dotykiem; poszukując nowych obszarów ekspresji erotycznej, rozszerzając aktywności erotyczne, na przykład na wspólne obcowanie ze sztuką: filmem, literaturą, zdjęciami, obrazami, itp. Pomocne może być również wykorzystywanie środków wspomagających pożądanie, podnoszących poziom libido, podniecenia, mieszczących się oczywiście w strefie komfortu i zdrowia partnerów oraz rozszerzenie repertuaru technik, zabaw, gier dających przyjemność.

Opracował: mgr Cezary Barański