W leczeniu schizofrenii oraz choroby afektywnej dwubiegunowej stosuje się leki przeciwpsychotyczne (dawniej: neuroleptyki).
Leki te mogą zaburzać wydzielanie prolaktyny skutkując podwyższeniem jej stężenia we krwi (tzw. hiperprolaktynemia) powyżej wartości prawidłowych (> 20ng/ml u kobiet i > 16ng/ml u mężczyzn).
Najważniejsze objawy hiperprolaktynemii to:
u kobiet:
- zatrzymanie miesiączki lub nieregularność wcześniej regularnych miesiączek,
- powiększenie i bolesność piersi,
- mlekotok (wypływ mleka z brodawki sutkowej niezależnie od ciąży i okresu karmienia/laktacji),
- zmniejszenie popędu płciowego (libido),
- stopniowy wzrost masy ciała,
u mężczyzn:
- spadek libido i inne zaburzenia seksualne (np. zaburzenia erekcji),
- ginekomastia (powiększenie gruczołów sutkowych),
- mlekotok,
- zmniejszenie masy mięśniowej,
- zmniejszona ilość lub ruchliwość plemników.
Długoterminowym następstwem hiperprolaktynemii może być osteoporoza. Sugeruje się również związek długotrwałej hiperprolaktynemii z podwyższonym ryzykiem zachorowania na raka piersi.
Rozpoznanie hiperprolaktynemii
Bardzo często hiperprolaktynemia przejawia się początkowo tylko jednym lub dwoma z powyższych objawów, dlatego też warto zgłosić się do swojego psychiatry w przypadku wystąpienia jakiegokolwiek z nich. Przed wdrożeniem diagnostyki hiperprolaktynemii u kobiety, u której doszło do zatrzymania miesiączki, w pierwszej kolejności należy wykonać testy ciążowe i wykluczyć ciążę, jako najczęstszą (choć często niespodziewaną) przyczynę braku krwawienia miesięcznego.
Poszczególne leki przeciwpsychotyczne różnią się pod względem ryzyka powodowania lub nasilenia już istniejącej hiperprolaktynemii. Uważa się iż najmniejsze ryzyko podwyższenia poziomu prolaktyny towarzyszy terapii takimi lekami jak: aripiprazol, kwetiapina, klozapina.
Poza lekami przeciwpsychotycznymi hiperprolaktynemia może być wywołana przez inne leki (np. metoklopramid, morfina, werapamil, niektóre środki antykoncepcyjne, leki przeciwdepresyjne i wiele innych) oraz może wystąpić w przebiegu szeregu chorób somatycznych (np. gruczolaki i guzy przysadki, uszkodzenie odśrodkowego układu nerwowego, niedoczynność tarczycy, niewydolność nerek i wątroby etc.).
Postępowanie
Po rozpoznaniu hiperprolaktynemii (potwierdzonej badaniem stężenia prolaktyny w surowicy) i wykluczeniu innych przyczyn niż terapia lekami przeciwpsychotycznymi, lekarz psychiatra (niejednokrotnie w porozumieniu z endokrynologiem) może podjąć decyzję o:
- dołączeniu leku obniżającego poziom prolaktyny (np. bromokryptyna, kabergolina, chinagolid),
- obniżeniu dawki aktualnie stosowanego neuroleptyku i dołączeniu drugiego leku, przeciwpsychotycznego stwarzającego mniejsze ryzyko wzrostu poziomu prolaktyny
- zamianie jednego leku przeciwpsychotycznego na inny.
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek
