Co to jest samoocena?
Samoocena (określana również jako poczucie własnej wartości lub samowartościowanie) dotyczy podstawowych odczuć dotyczących różnych obszarów funkcjonowania człowieka. Samoocena kształtuje się pod wpływem kilku źródeł:
- oceny innych osób,
- wyobrażenia i fantazji na temat tego, jak oceniają nas inni,
- postrzegania samego siebie.
Największy wpływ na samoocenę mają warunki wychowawcze i relacje z opiekunami oraz środowisko edukacyjne.
Co składa się na globalną samoocenę?
Autorzy licznych badań wyróżnili kilka obszarów, w których ludzie najczęściej dokonują samooceny. Tworzą one tzw. globalną samoocenę, na którą składają się poniższe aspekty:
- Ocena własnych kompetencji – posiadanych zdolności, inteligencji, szybkości uczenia się, własnej efektywności w wykonywanych zadaniach;
- Bycie kochanym – samoocena w zakresie jakości bliskich, intymnych kontaktów z innymi ludźmi oraz poczucie bycia akceptowanym przez innych;
- Popularność – samoocena dotycząca popularności wśród znajomych, atrakcyjności towarzyskiej, akceptacji innych i bycia lubianym;
- Zdolności przywódcze – umiejętność kierowania, zarządzania ludźmi, zdolność wpływania na zachowania innych oraz asertywność;
- Samokontrola – postrzeganie własnej wytrwałości, zdyscyplinowania oraz umiejętność panowania nad ciałem i emocjami;
- Moralna samoakceptacja – zgodność pomiędzy wyznawanymi wartościami, a własnym postępowaniem;
– Atrakcyjność fizyczna – ocena wyglądu oraz atrakcyjność seksualna;
– Witalność – forma fizyczna i zdrowie.
Samoocena Dorosłych Dzieci Alkoholików
Wyniki badania wyszczególnionych powyżej obszarów u osób z tak zwanej grupy DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików) wskazują, że posiadają oni zdecydowanie niższą globalną samoocenę w porównaniu z osobami, które nie doświadczyły uzależnienia opiekuna.
Strategie samoutrudniania
Osoby dysponujące niższą globalną samooceną częściej w codziennym życiu stosują tak zwane strategie samoutrudniania. Strategie te stosowane są z obawy przed zmianą, w celu utrzymania poczucia spójnej struktury JA i dotychczasowej oceny siebie, a tym samym wywołują kolejne niepowodzenia. Należą do nich:
-
Unikanie porażki.
Na przykład stosowanie strategii typu: chcę zdać egzamin, zamiast chcę zdać na piątkę; nie chcę zostać zwolnionym, zamiast chcę osiągać dobre wyniki w pracy.
-
Unikanie odrzucenia.
Osoby o wysokiej samoocenie częściej postępują zgodnie z formułą jak być akceptowanym, w odróżnieniu od osób nisko oceniających się, które kierują się motywem jak uniknąć odrzucenia.
-
Rezygnacja z zadań o wyższym poziomie ryzyka
Nieaplikowanie np. na atrakcyjne kierunki studiów, na atrakcyjne stanowiska, posady.
-
Rezygnacja z zadań, które potencjalnie mogą być publicznie poniżające
np. publiczne zabieranie głosu – wystąpienia, przemówienia, wygłaszanie prelekcji, motywowanie innych, kierowanie zespołem ludzi.
-
Niepodejmowanie zadań badających lub sprawdzających kompetencje, umiejętności, wiedzę
np. nowa praca, samozatrudnienie, koleżeńska rywalizacja, podnoszenie kwalifikacji.
-
Unikanie konfrontacji czy unikanie postawy asertywnej, z obawy przed utratą akceptacji.
Obszary niskiej samooceny Dorosłych Dzieci Alkoholików
Wyniki szczegółowej analizy pokazują, że osoby z grupy DDA (niezależnie od płci) posiadają zdecydowanie niższy wskaźnik samooceny, ale rozkłada się to różnie w zależności od ocenianego obszaru. Wyniki istotnie niższe dotyczą samooceny związanej z poczuciem bycia kochanym w bliskich relacjach, które to przekłada się na umiejętność budowania relacji w dorosłym życiu i umiejętność dbania o własne granice w relacji z innymi. W tej grupie wyraźnie niższe jest również poczucie akceptacji i bycia lubianym przez innych. Obszar ten ma duże znaczenie w budowaniu sieci kontaktów społecznych zapewniających wsparcie oraz w zakresie możliwości rozwoju zawodowego w środowiskach promujących dobre kompetencje społeczne. Mężczyźni z doświadczeniem DDA oceniają zdecydowanie niżej poczucie własnej kompetencji. Czynnik ten ma istotne znacznie w adekwatnym zarządzaniu i wykorzystywaniu posiadanej wiedzy i doświadczenia. Uwzględnić tutaj należy wiarę we własne możliwości przy aplikowaniu o pracę, staraniu się o awans, podejmowaniu nowych wyzwań rozwojowych oraz realizację marzeń i ambicji. Osoby z rodzin dotkniętych uzależnieniem posiadają również niższą samoocenę dotyczącą atrakcyjności fizycznej i atrakcyjności seksualnej. Wynik ten może być ważnym wskaźnikiem przy trudnościach w uzyskiwaniu satysfakcji z życia partnerskiego.
Świadomość powyższych deficytów oraz ich źródła pozwala wejść na ścieżkę rozwoju i zmiany. Optymistyczne jest to, iż zarówno osobowość jak i samoocena nie są ustalone raz na zawsze, wręcz przeciwnie – są one dynamiczne. Osoby z grupy DDA najczęściej mają większe zasoby niż im się wydaje, a ich odkrywanie i uruchamianie pozwala właśnie na rozwój i pozytywną zmianę – w kierunku pełniejszego i bardziej satysfakcjonującego życia.
Opracował: mgr Cezary Barański
