Rozpoznanie ADHD u dorosłych i dzieci – jeśli tak, to co dalej?

Podstawowe oddziaływania wspierające – co warto zrobić zanim wdrożysz działania medyczne?

Zanim podejmiemy działania pomocne osobie, ważnym jest by sama diagnostyka ADHD wykonana została przez specjalistę zdrowia psychicznego. Doświadczane trudności i wyzwania mogą przypominać te związane z ADHD, a wynikać z innych problemó1) zarówno zdrowia psychicznego jak i fizycznego ^2. Zdarza się również, że trudności występujące obecnie wynikają nie tylko z ADHD, a również z dodatkowych współwystępujących wyzwań, np. w przypadku dzieci zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, lub zaburzeń depresyjnych w przypadku osób dorosłych.

W metaanalizie zbierającej 61 badań stwierdzono, że ADHD występuje u 5-8% dzieci, co czyni je jednym z najczęstszych wyzwań wieku dziecięcego ⁵. Diagnostykę w tym kierunku można przeprowadzić zarówno u dzieci, młodzieży jak i osób dorosłych.^.

Rozpoznanie ADHD

Rozpoznanie w kierunku ADHD może mieć pozytywny wpływ na:

• Zrozumienie doświadczanych trudności/objawów,
• Dalsze otrzymywane wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego

Zgodnie z zaleceniami diagnostyka w kierunku ADHD powinna być szczególnie rozważana u osób które m.in.: zostały urodzone przedwcześnie, otrzymały diagnozę zaburzeń opozycyjno-buntowniczych w dzieciństwie lub diagnozę innych zaburzeń neurorozwojowych (m.in. spektrum autyzmu), mają w rodzinie osobę z już zdiagnozowanym ADHD, cierpią na padaczkę, mają historię używania substancji psychoaktywnych ².

ADHD ma bardzo zróżnicowany (heterogeniczny) obraz (m.in. ze względu na płeć) co sprawia, że dwie osoby mogą doświadczać innych trudności i wyzwań życia codziennego.

Mam diagnozę, i co dalej? – możliwe oddziaływania wspierające

Pojawia się pytanie, jeśli obraz jest tak różnorodny czy możemy wyróżnić jakieś uniwersalne metody postępowania?

Psychoedukacja

W radzeniu sobie z doświadczanymi wyzwaniami istotnym elementem niezależnie od wieku jest psychoedukacja na temat ADHD – dowiedzenie się jakie są objawy ADHD, jak mogą one wpływać na codzienne funkcjonowanie oraz edukacja na temat zdrowego stylu życia i znaczenia aktywności fizycznej oraz snu ^2.

Oddziaływania dietetyczne

Propozycje specjalistycznych diet “leczących” ADHD są czasami spotykane, istotnym zaznaczenia jest, że obecnie “nie przeprowadzono opartych na solidnych podstawach badań, które w jakikolwiek sposób potwierdziłyby skuteczność dodatków witaminowych w leczeniu nadpobudliwości psychoruchowej, niebędącej objawowym niepokojem u dziecka ogólnie niedożywionego” (Bryńska, Kołakowski i in., 2010;  s.101) ¹.

Niemniej ważne jest wdrażanie systematyczności posiłków o dobrej jakości oraz unikanie “śmieciowego jedzenia”. Osoby z ADHD mogą mieć trudność z: regularnymi posiłkami,  zaplanowaniem zakupów – co może powodować częstsze korzystanie z szybciej dostępnych produktów. Może to mieć niekorzystny wpływ na ogólny stan zdrowia oraz na samoocenę, nasilając emocje trudne oraz wpływ osiowych objawów ADHD na codzienne funkcjonowanie.

Dostosowywania środowiskowe

Jedną z kluczowych interwencji w kontekście ADHD jest tworzenie dostosowań środowiskowych ^2,3. Zwiększanie poziomu dopasowania poprzez modyfikacje środowiskowe tak, aby wymagania były dopasowane do danego układu nerwowego ma pomóc w zmniejszeniu doświadczanych trudności – nie jest wymówką.

W kontekście trudności z koncentracją uwagi możliwe jest wprowadzenie dostosowań środowiskowych obejmujących miedzy innymi: ograniczenie lub wzmocnienie ilości bodźców (w zależności od sytuacji i indywidualnej osoby – ograniczeniem liczby bodźców może być np. zapewnienie “czystego biurka” do wykonywania zadań, wzmocnieniem liczby bodźców – użycie przedmiotów do zabawy np. “gniotków” w trakcie czytania książki), skrócenie czasu związanego z wykonywaniem zadania, włączanie elementów nowości (wzbudzających ciekawość) w wykonywane działania, wykorzystanie timerów wspierających wizualizację czasu.

Strategie radzenia sobie z objawami ADHD

W przypadku starszych dzieci i osób dorosłych pomocnym może okazać się nauka strategii radzenia sobie z osiowymi objawami i trudnościami współwystępującymi – nauka tworzenia tzw. “Okularów” – strategii radzenia sobie z objawami ADHD ^{1,3 .}

Określenie “okulary” jest używane tutaj nie bez powodu, strategie te mają pomóc radzić sobie z określonymi indywidualnymi trudnościami wynikającymi z ADHD, jednak skuteczne są dopiero przy ich wdrożeniu i stosowaniu – dokładnie tak jak okulary, które korygują wzrok w momencie, gdy są założone.

Przed wdrożeniem i zaplanowaniem konkretnej strategii warto zastanowić się, na jaką trudność dana strategia ma oddziaływać – prawdopodobnie inna strategia będzie pomocna w przypadku trudności z organizacją, inna w przypadku trudności z deregulacją uwagi, inna w przypadku dysregulacji emocjonalnej a jeszcze inna w przypadku impulsywności czy nadruchliwości.

Przykładami możliwych “okularów” mogą być: karteczki z zapisanymi najważniejszymi informacjami na dany dzień, tablice wizualne / checklisty  przypominające o krokach potrzebnych do podjęcia przed wyjściem z domu, przypomnienia w telefonie o wydarzeniach czy  piciu lub jedzeniu,  wykonywanie zadań trudnych wraz z inną osobą (praca równoległa).

Zgodnie z rekomendacjami w zakresie wsparcia specjalistycznego ⁴ korzystnym oddziaływaniem może okazać terapia poznawczo-behawioralna (CBT), skoncentrowana na między innymi takich obszarach jak:

• Umiejętności społeczne, aktywne słuchanie,
• Radzenie sobie z emocjami i ich wyrażaniem,
• Rozwiązywanie problemów,
• Samokontrola

Wzmacnianie mocnych stron

Niska samoocena jest czymś często towarzyszącym osobom z ADHD ^1,2. Osoby z ADHD pomimo wielu trudności doświadczanych na co dzień wynikających z tego zaburzenia, mają również wiele mocnych strony, na których wzmacnianiu oraz zauważaniu sukcesów warto się także skupić planując oddziaływania terapeutyczne. Osoby te są często m.in. spontaniczne, kreatywne i otwarte.

Dzieci

W przypadku dzieci i młodzieży zgodnie z zaleceniami NICE pomocne może być między innymi:

• Określenie potrzebnych modyfikacji środowiskowych (np. w zakresie przestrzeni do nauki, miejsca odkładania rzeczy itp.)
• Ustalenie jasnych i adekwatnych reguł dotyczących zachowania – oraz przypominanie ich gdy jest to potrzebne, lub stworzenie pomocy wspierających naukę zasad,
• Budowanie struktury dnia,
• Pozytywne rodzicielstwo – wzmacnianie mocnych stron dziecka ⁴.

Rodzice

Ważnym jest też, aby zastanowić się, w jaki sposób diagnoza bliskiej osoby wpływa na innych członków rodziny – jakich doświadczają trudności i wyzwań oraz jak można na nie odpowiedzieć ⁴. Rodzice powinni mieć możliwość skorzystania ze wsparcia specjalistów, czy to w zakresie indywidualnych konsultacji czy też grupowych treningów rodzicielskich.

Szkoła

Poza środowiskiem rodzinnym w przypadku dzieci i młodzieży warto, aby w opiekę nad dzieckiem i dostosowywaniem środowiska była zaangażowana również placówka edukacyjna ¹, do której uczęszcza dziecko. Warto, aby szkoła, tworząc dostosowania edukacyjne i modyfikacje środowiskowe, uwzględniła w nich otrzymaną diagnozę ADHD. Działania jakie można podjąć to miedzy innymi: podział zadań na mniejsze elementy, przeplatanie różnorodnych form zadań, włączanie zainteresowań dziecka w inne obszary np. nauka matematyki z wykorzystaniem ulubionych klocków.

Skuteczny program oddziaływań w kontekście dzieci powinien obejmować skoordynowane działania m.in.: rodziców, nauczycieli, psychologa i pedagoga szkolnego, poradni psychologiczno-pedagogicznej  i psychiatry dziecięcego ¹.

Skuteczne oddziaływania mają istotnie znaczenie z perspektywy protekcyjnego działania dla potencjalnych powikłań zespołu nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi – rozwijania się innych zaburzeń oraz trudności w przyszłości, do których zaliczyć możemy między innymi – częstsze i poważniejsze urazy związane z wypadkami, zaburzenia lękowe i depresyjne czy uzależnienia ².

Pamiętaj, artykuł dotyczący zdrowia psychicznego nigdy nie zastąpi indywidualnej konsultacji u specjalisty, jeśli masz pytania i wątpliwości skonsultuj się ze specjalistą zdrowia psychicznego.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej zapoznaj się z – wykorzystana literatura:

1. Bryńska, A., Kołakowski, A., Pisula, A., Skotnicka, M. i Wolańczyk, T. (2010). ADHD-zespół nadpobudliwości psychoruchowej: przewodnik dla rodziców i wychowawców. GWP
2. Gondek, T., Stramecki, F., Cieśla, M., Ziegart-Sadowska, K., Foryciarz, K., Główczyński, P., … & Todzia-Kornaś, A. (2024). Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych z ADHD. Rekomendacje Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i koalicji organizacji na rzecz osób z ADHD–2024 r. Psychiatria Spersonalizowana, 3(1).
3. Kołakowski, A. i Pisula, A. (2011) Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna. GWP
4. NICE guideline (2019) Attention deficit hyperactivity disorder: diagnosis and management; źródło: www.nice.org.uk/guidance/ng87; data dostępu: 28.02.2025
5. Salari, N., Ghasemi, H., Abdoli, N. et al. The global prevalence of ADHD in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis. Ital J Pediatr 49, 48 (2023). https://doi.org/10.1186/s13052-023-01456-1