Poważne zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia lub ciężko przebiegająca depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa stanowią duże wyzwanie dla lekarzy i terapeutów.
Jak wiadomo, czasami schizofrenia ma tendencję do uporczywego przewlekania się i niepełnej remisji objawów. Czasami wraz z biegiem czasu, niektóre objawy, u niektórych chorych mogą wręcz ulegać nasileniu, dotyczy to tzw. objawów negatywnych, jak: społeczne wycofanie, kłopoty intelektualne, trudność w podejmowaniu złożonych ukierunkowanych działań. Może się zdarzyć, iż osoba, która przed zachorowaniem dobrze radziła sobie społecznie i zawodowo, zacznie się wycofywać i tracić wcześniej posiadane umiejętności.
W jakimś sensie przypominać to może utratę sprawności fizycznej. W jednym i drugim przypadku lekarz może i czasami powinien zaproponować podjęcie rehabilitacji, w sytuacji zaburzeń psychicznych – rehabilitacji psychiatrycznej.
Definicje i cele rehabilitacji psychiatrycznej
- Rehabilitacja psychiatryczna ma na celu umożliwienie jednostkom skompensowania lub wyeliminowania funkcjonalnych deficytów oraz interpersonalnych i środowiskowych barier związanych z niesprawnością oraz odbudowanie zdolności do niezależnego życia, socjalizacji i kierowania swoimi sprawami.
- Jedna z definicji określa, że „Rehabilitacja psychospołeczna oznacza, że osoba, która wcześniej bała się pójść do sklepu aby kupić lody, może teraz zostać jego menadżerem” (za: Pratt i wsp., 2007).
- Podejście to obejmuje zapewnienie pacjentom z zaburzeniami psychicznymi możliwości pracy, funkcjonowania w społeczności i cieszenia się życiem społecznym, z zachowaniem ich własnego tempa, poprzez zaplanowane doświadczenia, w pełnej szacunku, wspierającej i realistycznej atmosferze.
- W jej ramach się uwzględnia się systematyczne stosowanie kombinacji specyficznych modalności w celu wspierania społecznej rehabilitacji osób z zaburzeniami psychicznymi.
- Jest to podejście terapeutyczne zachęcające osoby z zaburzeniami psychicznymi do rozwinięcia swoich pełnych możliwości poprzez uczenie się i wsparcie środowiskowe.
- Postępowanie to zapewnia pomoc pacjentom z zaburzeniami psychicznymi w podniesieniu zdolność do skutecznego funkcjonowania i zwiększeniu poziomu satysfakcji w wybranym przez nich środowisku, z możliwie minimalną pomocą ze strony profesjonalistów.
Granica pomiędzy leczeniem a rehabilitacją jest płynna – obie formy oddziaływań przenikają się wzajemnie i korzystają po części ze wspólnych środków terapeutycznych. Niezbędny do pojęcia rehabilitacji jest pewien poziom motywacji i gotowości ze strony pacjenta.
Psychiatra Kraków – wśród modeli rehabilitacji psychiatrycznej dominuje model umiejętności, w którym zasadniczym celem oddziaływań jest zdobycie i rozwijanie przez pacjentów umiejętności, niejako niezależnie od rozpoznania, obejmujących wiele zakresów, tj. umiejętności fizycznych, intelektualnych i emocjonalnych, dotyczących różnych dziedzin życia.
W ramach rehabilitacji psychiatrycznej obowiązują następujące zasady:
- zasada optymalnej stymulacji (intensywność oddziaływań musi być dostosowana do możliwości pacjenta; zarówno zbyt mała jak i zbyt duża intensywność obniża efektywność rehabilitacji),
- zasada wielostronności metod (leczenie i rehabilitacja muszą opierać się na stosowaniu metod biologicznych, psychoterapii i oddziaływań psychospołecznych),
- zasada stopniowania trudności (poziom trudności oddziaływań musi być dostosowywany do zwiększających się umiejętności pacjenta, musi jednak uwzględniać upośledzone możliwości adaptacyjne tej osoby),
- zasada wielokierunkowości oddziaływań (oddziaływania powinny być nakierowane na wprowadzenie zmian w różnych sferach życia),
- zasada powtarzalności oddziaływań (związana jest zarówno z nawrotowością objawów klinicznych, jak i ogólną regułą dotyczącą mechanizmów uczenia się),
- zasada partnerstwa (obowiązuje partnerski i życzliwy kontakt w stosunku każdego pacjenta; pacjent powinien brać czynny udział w procesie rehabilitacji, tzn. nie może się ona odbyć bez jego udziału)
Rehabilitacja osób cierpiących na choroby i zaburzenia psychiczne może się odbywać w ramach:
- oddziałów dziennych,
- zespołów leczenia środowiskowego,
- hoteli (miejsca chronionego zamieszkania),
- domów pomocy społecznej,
- domów środowiskowych,
- specjalistycznych usług opiekuńczych,
- warsztatów terapii zajęciowej,
- zakładów aktywizacji zawodowej,
- miejsc pracy chronionej (np. przedsiębiorstwa społeczne),
- turnusów rehabilitacyjnych i obozów terapeutycznych,
- klubów „byłych pacjentów”.
Opracował: dr n. med. Bartosz Grabski
