Częstość występowania zaburzeń psychotycznych u pacjentów z diagnozą padaczki wynosi 2–7%, a w przypadku padaczki o ciężkim nasileniu sięga prawie 30%. Szacuje się, że ryzyko wystąpienia pojedynczych objawów psychotycznych w przebiegu padaczki jest średnio 2,5 razy większe niż w populacji ogólnej osób zdrowych.
Największym ryzykiem wystąpienia objawów psychotycznych obarczeni są pacjenci z: wcześniejszą historią takich objawów, skroniową lokalizacją ognisk napadowych, występowaniem tzw. napadów częściowych złożonych oraz z obciążeniem rodzinnym zaburzeniami psychicznymi. W porównaniu ze schizofrenią, zaburzenia psychotyczne towarzyszące padaczce charakteryzują się późniejszym początkiem, z reguły łagodniejszym, przebiegiem, rzadszym występowaniem cech rozpadu osobowości, rzadszym występowaniem zaburzeń afektu (np. spłycenia afektu), brakiem obciążenia rodzinnego schizofrenią oraz lepszą reakcją na leczenie neuroleptykami w przypadku, kiedy ich zastosowanie jest wskazane. Istnieją jednak przypadki występowania w padaczce przewlekłych psychoz o obrazie bardzo podobnym do schizofrenii paranoidalnej. W leczeniu psychoz towarzyszących padaczce współpracują ze sobą neurolog i psychiatra.
Najważniejsze podtypy zaburzeń psychotycznych występujących w padaczce:
1. Psychoza alternatywna
Pojawia się u ok. 1% pacjentów (najczęściej cierpiących wcześniej na padaczkę lekooporną) w związku z gwałtowną normalizacją czynności bioelektrycznej mózgu, po szybkim wprowadzeniu leku przeciwpadaczkowego i ustępuje wraz z nawrotem drgawek. W jej przebiegu początkowo pojawiają się: bezsenność, wycofanie, niepokój, lęk; a następnie urojenia i omamy; niepokój ruchowy, depresja. Niekiedy rozwój objawów zatrzymuję się na etapie lęku, niepokoju i depresji. Terapia psychozy alternatywnej polega na korekcie leczenia przeciwpadaczkowego (zmiana dawkowania lub stosowanego preparatu). Niekiedy konieczne jest wprowadzenie leku przeciwpsychotycznego (neuroleptyku) – stosuje się wówczas leki mające dodatkową zdolność do lekkiego obniżania progu drgawkowego.
2. Psychoza międzynapadowa
Jest niezależna od napadów drgawkowych i występująca częściej u osób z: padaczką skroniową, napadami padaczkowymi częściowymi złożonymi lub różnego typu wrodzonymi zmianami rozwojowymi w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Obraz psychopatologiczny psychozy międzynapadowej przypomina schizofrenię paranoidalną (między innymi dość obficie występują halucynacje), jednak w porównaniu do schizofrenii, charakteryzuje się ona rzadszym występowaniem i mniejszym nasileniem objawów negatywnych oraz mniejszym upośledzeniem funkcjonowania pacjenta. W leczeniu psychoz międzynapadowych stosuje się głównie leki przeciwpsychotyczne, wybierając spośród nich te preparaty, które charakteryzują się najmniejszym wpływem na próg drgawkowy.
3. Psychoza ponapadowa
Stanowi ok. 25% wszystkich psychoz towarzyszących padaczce. Występuje z reguły po wielu latach od początku choroby. W przeciwieństwie do innych ponapadowych zaburzeń psychicznych, pojawia się zwykle po kilku, kilkudziesieciogodzinnym okresie bezobjawowym (lucidum intervalum), po napadzie drgawek. Psychoza ponapadowa rozpoczyna się często fazą zwiastunową w postaci bezsenności, pobudzenia i zaburzeń świadomości. Ustępuje samoistnie w ciągu kilku godzin do kilkunastu dni. Obraz pełnej psychozy ponapadowej jest zróżnicowany i zmienny – często występują: omamy (halucynacje) wzrokowe, słuchowe i dotykowe, urojenia (zwłaszcza religijne i wielkościowe), niekiedy pojawiają się niekontrolowane zachowania seksualne. Pojawiają się również zaburzenia nastroju i zachowania: drażliwość, skłonność do agresji, depresja a czasami euforia. Psychoza ponapadowa może przebiegać z zaburzeniami świadomości, aż do stanów majaczenia (delirium) włącznie. Czynnikami prowokującymi wystąpienie psychozy ponapadowej mogą być m.in.: odstawianie leku przeciwpadaczkowego, duże nasilenie padaczki, a także wystąpienie stanu padaczkowego. W leczeniu psychozy ponapadowej, w pierwszej kolejności stosuje się leki uspokajające (benzodwuazepiny), a w razie ich nieskuteczności wprowadza się lek przeciwpsychotyczny.
4. Psychoza przednapadowa
Pojawia się w okresie poprzedzającym napad. Jej leczenie polega głównie na zmianie preparatu lub dawki leku przeciwpadaczkowego w celu zwiększenia skuteczności leczenia. Rzadko istnieje konieczność wprowadzenia neuroleptyku.
5. Psychoza śródnapadowa
W tym przypadku objawy psychotyczne są częścią obrazu napadu padaczkowego i często towarzyszą im zaburzenia świadomości. Ponadto obok omamów czy urojeń, występują: agresja, drażliwość, automatyzmy ruchowe, zaburzenia mowy, różnorakie dziwaczne doznania percepcyjne. Około 70% psychoz śródnapadowych ma związek z padaczką skroniową. Jej leczenie polega głównie na zmianie preparatu lub dawki leku przeciwpadaczkowego w celu zwiększenia skuteczności leczenia.
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek, na podstawie: „Zaburzenia psychiczne w neurologii” (Dominika Dudek, Marcin Siwek, Bartosz Grabski; Termedia, Poznań 2009)
