Psychoterapia psychodynamiczna to jedna z metod psychoterapeutycznych przeznaczona dla osób zmagających się z problemami natury psychicznej. Jej celem jest zidentyfikowanie trudności w życiu pacjenta, których przyczyny często pojawiają się tam, gdzie świadomość przenika się z podświadomością. Osobowością człowieka rządzą dynamiczne siły, które często są ze sobą sprzeczne, co manifestuje się niepożądanymi reakcjami, zachowaniami i schematami myślowymi. Takie konfliktowe dążenia różnych warstw osobowości mogą powodować zaburzenia psychiczne, lęk, depresję, wywołując istotne cierpienie psychiczne. Przyczyn takich problemów psychoterapia psychodynamiczna upatruje między innymi w psychologicznym mechanizmie „wewnętrznego cenzora”.
Nieuświadomione pragnienia i popędy pacjenta, nie mając możliwości zdrowej manifestacji i szukając innej drogi ujścia, przyjmują formę problemów psychologicznych. W tej sytuacji pomocna może być psychoterapia psychodynamiczna, która poprzez spotkania pacjenta z terapeutą dąży do osłabienia wewnętrznej cenzury i wydobycia ukrytych popędów i potrzeb na światło dzienne. Ponieważ terapia psychodynamiczna wymaga głębokiego wglądu w świat wewnętrznych przeżyć pacjenta, istotne jest nawiązanie pełnej zaufania relacji między pacjentem a psychoterapeutą. Zadaniem pacjenta w procesie terapii jest mówić o swoich problemach, a zadaniem terapeuty jest „podążać za pacjentem”, tzn. pomagać mu w odkrywaniu mechanizmów powodujących określone reakcje i zachowania, szczególnie te powodujące problemy i ból/dyskomfort psychiczny. W psychoterapii psychodynamicznej wiedza na temat przyczyn cierpienia może doprowadzić do uwolnienia od lęku i bólu.
Terapia psychodynamiczna – na czym polega
Podejście psychodynamiczne jest stanowiskiem teoretyczno-terapeutycznym, w którym istotą współpracy między pacjentem i terapeutą jest dynamika przeżyć psychicznych zachodzących u obydwu tych osób oraz w obrębie stworzonej przez nich relacji. Bazą teoretyczną psychoterapii psychodynamicznej jest psychoanaliza i odkrycia jej autora Z. Freuda, ale zarazem późniejsze osiągnięcia i założenia przedstawicieli teorii relacji z obiektem (m.in. M. Klein), psychologii ego czy psychologii self H. Kohuta. Od czasów Freuda nurt psychodynamiczny niezmiennie zakłada, że osobowość człowieka składa się z trzech elementów: nieświadomego id, ego – czyli świadomości i superego – surowego cenzora kontrolującego id. Warto podkreślić, że myślenie psychodynamiczne jest z założenia otwarte na wszelkiego rodzaju nowości z zakresu psychiatrii oraz psychoterapii, płynnie integrując najważniejsze z nich w swoich ramach.
Terapia psychodynamiczna – skuteczność
W ostatnich latach opublikowano bardzo dużo wiarygodnych wyników badań klinicznych potwierdzających, że terapia psychodynamiczna jest skuteczną metodą leczenia większości zaburzeń psychicznych (m.in. nerwic, zaburzeń depresyjnych, lękowych i osobowości). Dane te równocześnie wskazują, że omawiana metoda w optymalnych warunkach może zapewniać trwałą zmianę samopoczucia i funkcjonowania pacjenta. Wśród przeciwwskazań do takiego leczenia wymienia się: obecność aktywnego epizodu psychotycznego oraz czynne uzależnienie.
Podejście psychodynamiczne zakłada, że życiem człowieka sterują w dużej mierze wewnętrzne, nieuświadomione mechanizmy działania, ukryte potrzeby oraz nierozwiązane (w przeszłości) konflikty intrapsychiczne. Pierwsze i zarazem najważniejsze założenie tej szkoły głosi więc, że nie sposób zrozumieć życia psychicznego jednostki pominąwszy refleksję nad jej nieświadomością; przyjmując jednocześnie za Freudem, że „nieświadomość” to obszar aparatu psychicznego (obok przed- i świadomości), w którym kumulują się treści nieakceptowane i wypierane obronnie przez świadomą część naszego przeżycia. Zewnętrznym i dostępnym racjonalnemu poznaniu przejawem funkcjonowania nieświadomości są takie akty psychiczne jak marzenia senne, objawy nerwicowe (np. lęki), przejęzyczenia oraz czynności pomyłkowe, które po ujawnieniu przez pacjenta stają się przedmiotem analizy.
Terapia psychodynamiczna – jak przebiega
Psychoterapia psychodynamiczna toczy się w oparciu o relację terapeutyczną, czyli silną, zaakceptowaną obustronnie więź między pacjentem, a terapeutą. We współczesnej formie sesja terapeutyczna w nurcie psychodynamicznym odbywa się „twarzą w twarz” (uczestnicy siedzą naprzeciwko siebie). Pacjent jest zachęcany do swobodnego dzielenia się swoimi myślami, fantazjami i skojarzeniami, uzyskując szczególne przyzwolenie na wprowadzanie treści wstydliwych, skrywanych w codziennym życiu. Terapeuta dostosowuje swoją aktywność do aktualnych potrzeb i możliwości pacjenta, „podążając” za wspomnianą już wcześniej dynamiką jego przeżyć psychicznych, poszukuje wspólnie z pacjentem nowego rozumienia, nie doradza. W warunkach dających poczucie bezpieczeństwa i psychicznego komfortu towarzyszy pacjentowi w przepracowaniu trudnych wątków z jego życia, rozwiązaniu nieświadomych konfliktów, zredukowaniu przymusu powtarzania dysfunkcyjnych strategii działania. Korzystając z mechanizmu przeniesienia (wyrasta ono z przekonania, że w trakcie procesu terapeutycznego pacjent zaczyna „przenosić” na terapeutę swoje uczucia, które w przeszłości żywił względem ważnej dla niego osoby, będącej w centrum emocjonalnego konfliktu; identyfikacja ta najczęściej dotyczy jednego bądź obydwu rodziców) terapeuta umożliwia pacjentowi przeżycie korekcyjnego doświadczenia emocjonalnego, które warunkuje trwałe zmiany w jego osobowości, stając się bazą do wprowadzania korzystnych zmian w funkcjonowaniu.
Terapia psychodynamiczna – czas trwania
Z punktu widzenia formalnego terapia psychodynamiczna to zazwyczaj cykl regularnych spotkań, odbywających się z częstością 1-2 razy w tygodniu, w stałym, umówionym terminie, zawsze z tym samym specjalistą. Czas trwania procesu terapeutycznego jest zindywidualizowany i związany m.in. z rodzajem i nasileniem problemów, z którymi zgłosił się pacjent, jego motywacją do leczenia, możliwościami intelektualno-emocjonalnymi. W większości przypadków jest to okres od 6 do kilkunastu miesięcy, a czasami nawet do kilku lat. W zakres realizowanych obecnie form terapii psychodynamicznej wchodzą zarówno terapia ekspresywno-wglądowa (wykorzystująca bardziej aktywne metody oddziaływań wobec pacjenta, takie jak: klaryfikacja, konfrontacja, interpretacja) jak i, na drugim biegunie – terapia wspierająca (obejmująca: poradnictwo, wyrażanie sądów o rzeczywistości, psychoedukację pacjenta). Wybór odpowiedniej formy leczenia proponuje terapeuta, w oparciu o potrzeby i możliwości pacjenta. Zajmowanie się tą formą terapii wymaga od terapeuty ukończenia odpowiednich kursów i korzystania z superwizji.
Terapia psychodynamiczna – dla kogo
Terapia psychodynamiczna może pomóc osobom zmagającym się wieloma zaburzeniami, takimi jak zaburzenia osobowości, nastroju, odżywiania, a także zaburzenia lękowe czy syndrom stresu pourazowego. Może być wykorzystywana w przypadku terapii osób z osobowością borderline lub osób z problemem zaburzonych relacji społecznych oraz uzależnień i zachowań obsesyjno-kompulsyjnych. Będzie też pomocna w niektórych przypadkach depresji. Także u części pacjentów po doświadczeniu epizodu psychotycznego terapia psychodynamiczna może okazać się odpowiednim narzędziem leczenia, jednak musi być wówczas łączona z farmakoterapią.
Doświadczony psychoterapeuta ten rodzaj terapii może zaproponować osobom, których udziałem było trudne dzieciństwo i doświadczyły one problemów takich jak porzucenie, utrata rodziców, dorastanie wśród bliskich uzależnionych od alkoholu, a także przeżyły traumy np. molestowanie.
Powodów podjęcia terapii psychodynamicznej jest tak wiele, jak wielu pacjentów rozważających skorzystanie z niej. Jednak wspólnym mianownikiem, który łączy wszystkie te przypadki, jest chęć dotarcia do nieujawnionych dotąd konfliktów, które – właściwie zaadresowane – pozwolą na odzyskanie kontroli nad swoim życiem.
Opracowała mgr Agnieszka Kamińska (w oparciu o wykłady dra Piotra Drozdowskiego)
