Co to jest psychoedukacja?
Psychoedukacja to termin bardzo różnie definiowany i rozumiany. Najprostsze, wręcz potoczne (a przy tym błędne) definicje określają psychoedukację jako jakiekolwiek informowanie chorego o chorobie i przyjmowanych lekach przez lekarza lub innego członka personelu leczącego, w dość dowolny sposób, niejako przy okazji „prawdziwych i zasadniczych” spraw jak wypisanie leków i „zlecenie” pacjentowi ich przyjmowania. Tymczasem ambitniej rozumiana psychoedukacja jest pojęciem znacznie szerszym.
Wśród wielu wymienianych w publikacjach definicji, na szczególną uwagę zasługuje ta podana przez wybitnego badacza i klinicystę posługującego się tą metodą pracy z pacjentem Francesca Coloma, który definiuje ją następująco:
„Psychoedukacja jest umacniającym (empowering) treningiem pacjenta, którego celem jest promowanie świadomości i postawy proaktywnej, dostarczanie narzędzi do obchodzenia się, radzenia sobie i życia z przewlekłą chorobą (tj. zwiększania współpracy w leczeniu, rozpoznawania wczesnych oznak nawrotów, kształtowania stylu życia, radzenia sobie z kryzysami, poprawie komunikacji) i zmiana zachowań oraz nastawień związanych z chorobą. Psychoedukacja zamienia winę na odpowiedzialność, bezradność na proaktywną troskę, a zaprzeczanie na świadomość” .
Innymi słowy psychoedukacja to nie tylko technika, lecz i postawa klinicysty nastawiona na wzmocnienie pacjenta i uczynienie go współodpowiedzialnym za własne leczenie. Kładzie się przy tym większy nacisk na przymierze terapeutyczne, a nie tylko na stosowanie się do zaleceń lekarskich. Głównym celem jest stworzenie ambitniejszego programu leczenia uwzględniającego: zwiększoną świadomość choroby i wpływu na jej przebieg oraz pomoc pacjentowi w adaptacji do niej.
Wiele teorii stanowić może punkt wyjścia w rozumieniu mechanizmów działania psychoedukacji. Wymienia się wśród nich koncepcje: poznawcze, behawioralne, nawiązujące do teorii uczenia się, psychodynamiczne, wsparcia społecznego, epowermentu, rozwojowe i rodzinne.
Cele oddziaływań psychoedukacyjnych to:
- Edukacja uczestników w zakresie znaczących wyzwań w codziennym życiu,
- Pomaganie uczestnikom w rozwinięciu wsparcia społecznego i zasobów, które pozwolą na poradzenie sobie z tymi wyzwaniami,
- Rozwijanie umiejętności radzenia sobie z tymi wyzwaniami,
- Rozwijanie wsparcia emocjonalnego,
- Redukowanie stygmatyzacji,
- Zmiana nastawień i przekonań uczestników nt. problemu,
- Identyfikacja i eksploracja uczuć związanych z problemem,
- Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów,
- Rozwijanie umiejętności interwencji kryzysowej.
Cechy efektywnej psychoedukacji:
- Zapewnia konkretne informacje o problemie,
- Oferuje praktyczne strategie w celu uzyskania zmiany zachowań,
- Podnosi samoocenę poprzez uzyskanie dostępu do zasobów umożliwiających zadbanie o swoje potrzeby,
- Zwiększa odporność na stres poprzez nabycie nowych umiejętności radzenia sobie i rozwiązywania problemów,
- Rozwija nowe sieci społeczne,
- Zapoznaje uczestników z nowym (profesjonalnym) językiem, pozwalającym lepiej rozumieć zagadnienia związane z danym problemem,
- Dekonstruuje mity związane z danym zagadnieniem,
- Wytycza bardziej jasne granice pomiędzy uczestnikami, ich bliskimi i profesjonalistami,
- Poprawia umiejętność komunikacji, co sprzyja rozwiązywaniu problemów,
- Redukuje ograniczenia stojące na drodze do indywidualnej zmiany, bądź zmiany w systemie rodzinnym, poprzez uzyskanie świadomości dostępu do zasobów i alternatywnych sposobów myślenia,
- Zmniejsza stygmatyzację i lęk,
- Wzbudza nadzieję w uczestnikach.
Obecnie uważa się, iż psychoedukacja stanowi podstawową interwencję terapeutyczną w nowoczesnym leczeniu wszystkich zaburzeń psychicznych, ze szczególnym uwzględnieniem tych najcięższych, przebiegających przewlekle, często nawracających (np. depresja, schizofrenia, zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zaburzenia lękowe, a ostatnio także – anoreksja i inne zaburzenia odżywania).
Opracowali: dr n. med. Bartosz Grabski, dr n. med. Grzegorz Mączka podstawie:
- Colom F. Keeping therapies simple: psychoeducation in the prevention of relapse in affective disorders. Br J Psychiatry. 2011 May;198(5):338-40.
- Walsh J. Psychoeducation in Mental Health, Walsh J. Chicago, Ilinois, Lyceum Books, inc. 2010
- Grabski B, Mączka G, Dudek D. The role of psychoeducation in the complex treatment of bipolar disorder. Arch Psychiatry Psychotherapy, 2007; 3: 35 – 41
- Mączka G, Grabski B, Gierowski JK, Dudek D. Psychoedukacja grupowa w kompleksowym leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej – doświadczenie krakowskie. Psych Pol, 2010; 44(1): 89 – 100
