Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazuje na trzy ważne obszary oddziaływań profilaktycznych w ramach przeciwdziałania uzależnieniom od alkoholu (uniwersalne, selektywne, ukierunkowane). Podział ten uzależniony jest od grupy odbiorców i rodzaju przekazywanego oddziaływania.
Oddziaływania uniwersalne
Adresowane są do wszystkich osób w danej grupie społecznej:
- zakazy dotyczące używania alkoholu, na przykład w miejscy pracy, w akademikach, w innych miejscach użyteczności publicznej,
- przepisy i regulacje prawne, np. karanie za jazdę pod wpływem alkoholu, karanie opiekunów dzieci będących pod wpływem alkoholu,
- kampanie informacyjne dotyczące: powstrzymywania kierowców będących pod wpływem alkoholu i nie podróżowania wspólnie z nimi, korzystania z innych środków lokomocji wybierając się na imprezy, którym towarzyszy alkohol,
- programy edukacyjne dotyczące: wysokiej szkodliwości alkoholu spożywanego przez kobiety ciężarne, kierowców, sprzedawców alkoholu, nastolatków mogących ulegać presji koleżeńskiej, nauczycieli i opiekunów, którzy w swojej pracy spotykają nastolatków i rodziny narażone na ryzyko nadużywania,
- warsztaty i szkolenia wzmacniające czynniki chroniące przed uzależnieniem i redukujące wpływ czynników ryzyka nadużywania alkoholu, szczególnie zajęcia podnoszące poziom kompetencji społecznych.
Strategie selektywne
Adresowane do osób będących w grupie ryzyka:
- prowadzenie zajęć edukacyjnych, warsztatowych pomagających identyfikować trudności psychologiczne, społeczne oraz szkolenia podnoszące umiejętności psychospołeczne,
- programy adresowane do osób będących w grupie ryzyka:
– osoby z rodzin, w których dochodziło do nadużywania alkoholu i do zachowań przemocowych;
– osoby będące po pierwszych ryzykownych zachowaniach związanych z nadużywaniem;
– środowiska społeczne, takiej jak studenci, kibice, zawody o wysokim poziomie narażenia na czynniki stresogenne (służby pomocowe, lekarze, policjanci, żołnierze);
– członkowie rodziny doświadczonej chorobami psychicznymi;
– osoby doświadczające dolegliwości związanych np. z depresją, chorobą afektywną dwubiegunową, schizofrenia, zaburzeniami osobowości,
– osoby wychodzące z ośrodków odosobnienia (np. zakłady karne, zakłady poprawcze, zamknięte oddziały lecznicze).
Strategie ukierunkowane
na osoby, które doświadczyły problemów związanych z nadużywaniem:
- spotkania konsultacyjne z lekarzem, psychologiem, terapeutą, pracownikiem socjalnym,
- identyfikowanie czynników ryzyka (w środowisku, w stylu życia) prowadzących do nadużywania i przeciwdziałanie występowaniu tych czynników (stosowanie strategii ochronnych),
- poszerzanie świadomości ryzyka problemu,
- praca nad przekonaniami dotyczącymi alkoholu i picia,
- wzmacnianie indywidualnych czynników chroniących:
– wzmacnianie samooceny,
– wzmacnianie wewnętrznej motywacji,
– zmiana stylu życia,
– poprawa relacji interpersonalnych,
– podnoszenie poziomu inteligencji emocjonalnej,
– rozwój umiejętności radzenia sobie z emocjami prowadzącymi do nadużywania,
– poszukiwanie wsparcia w sytuacjach kryzysowych,
– unikanie sytuacji wyzwalających używanie alkoholu, - wzmacnianie dotychczasowych korzystnych sposobów radzenia sobie.
Rodzaj stosowanej strategii profilaktyki powinien uwzględniać wiele różnych czynników:
- Odpowiednie zaadresowanie programu profilaktycznego. Zaadresowanie pełnej strategii ukierunkowanej do osób, szczególnie uczniów, którzy nie mieli styczności z alkoholem, może wywołać niekorzystny efekt nadmiernego zainteresowania. Natomiast adresowanie strategii uniwersalnych do osób, które nadużywają alkoholu z dużym prawdopodobieństwem spowoduje odrzucenie i zdewaluowanie tych informacji przez uczestników programu. Najczęstszym problemem w realizacji programów profilaktycznych, szczególnie w szkołach gimnazjalnych, jest rodzaj grupy docelowej. W klasie objętej jednym programem profilaktycznym znajdują się z reguły uczniowie przynależni do dwóch lub nawet trzech różnych grup (osoby przed inicjacją, po inicjacji lub z rodzin problemowych oraz osoby nadużywające), gdzie każda z tych grup powinny być objęta oddziaływaniem zupełnie innej strategii.
- Programy powinny mieć zbadana podstawę naukową, przyznaną rekomendację i certyfikację.
- Najskuteczniejsze programy polegają na systemowym podejściu (objęcie profilaktyką wszystkich osób z otoczenia grupy ryzyka (kolegów, nauczycieli, wychowawców, rodziców i innych opiekunów uczniów).
- Odpowiednie przygotowanie interwencyjne i motywacyjne opiekunów, rodziców i nauczycieli.
- Programy posiadające co najmniej 100-150 godzin szkoleniowych, podlegających specjalistycznej superwizji.
- Badanie potrzeb danej grupy i ewaluacje skuteczności po zakończeniu programów.
- Popularyzowanie zdrowego stylu życia oraz wzmacnianie kompetencji społecznych.
- Dbałość o zbudowanie dobrych relacji opartych na zaufaniu wobec osób, które mogą udzielić wsparcia i pomocy, w środowisku objętym profilaktyką.
Opracował: mgr Cezary Barański
