Seksuologia jako dziedzina naukowa wypracowała sobie właściwe dla siebie pojęcia, które służą lepszej komunikacji pomiędzy specjalistami oraz mają na celu pogłębienie rozumienia ludzkiej seksualności i problemów z nią związanych.
Do podstawowych pojęć opisujących seksualność człowieka należą:
Identyfikacja (tożsamość) płciowa
Pojęcie to dotyczy zasadniczego poczucia przynależności do danej płci, bycia kobietą lub mężczyzną. U większości ludzi przynależność płciowa nie budzi wątpliwości już od wczesnych lat życia. Główny problem medyczny w tym obszarze to transseksualizm, czyli trwałe poczucie przynależności do płci przeciwnej, niż płeć cielesna, połączona z silnym pragnieniem uzyskania jej zmiany w wyniku leczenia operacyjnego i hormonalnego. Towarzyszy mu także uporczywy brak zadowolenia lub wręcz niechęć do posiadanej płci cielesnej i jej cielesnej manifestacji.
Orientacja (tożsamość) seksualna
Oznacza skierowanie pragnień seksualnych i uczuciowych w kierunku osób płci tej samej (homoseksualna), przeciwnej (heteroseksualna), obu (biseksualna), żadnej (aseksualna) lub realizację seksualności tylko w działaniach autoerotycznych (autoerotyczna). Status i istnienie dwóch ostatnich typów orientacji seksualnych budzi wciąż kontrowersje. Należy zaznaczyć, iż orientacja seksualna posiada wiele wymiarów, spośród których najczęściej wymienia się: kierunek pociągu seksualnego, kierunek pragnień uczuciowych (potrzeby bliskości, zakochiwania się, tworzenia stałych związków), własną identyfikację. Te wymiary z reguły są zbieżne, choć u niektórych osób mogą wykazywać przejściową, bądź trwałą rozbieżność. Fakt ten uwydatnia podstawową cechę ludzkiej seksualności: dużą różnorodność form jej manifestowania się.
Orientacji seksualnej nie uznajemy za patologię. Problemem medycznym staje się orientacja seksualna nieakceptowana przez jednostkę i związane z tym cierpienie. Leczenie nie polega na zmianie orientacji seksualnej, a na poprawie adaptacji do orientacji wykazywanej przez jednostkę. Pomoc może także polegać na uzyskaniu lepszego rozeznania co do swojej orientacji i różnych jej wymiarów.
Preferencje seksualne
Obejmują one upodobanie do określonego typu stymulacji seksualnej, określonego typu osób, określonych części ciała, szczególnych sytuacji, obiektów nie będących ludźmi, określonego ubioru lub jego elementów itp. Jeśli dana preferencja dominuje całkowicie nad całokształtem życia seksualnego danego człowieka, uniemożliwia mu budowanie związków międzyludzkich, prowadzi do cierpienia własnego i innych, kolizji z prawem, szkodzi zdrowiu, wówczas mamy do czynienia z zaburzeniami preferencji seksualnych określanych obecnie mianem parafilii (dawniej: dewiacji seksualnych, zboczeń płciowych, perwersji).
Role płciowe
Oznaczają całokształt repertuaru zachowań, postaw i ekspresji manifestowanych na zewnątrz w codziennym życiu społecznym, a kulturowo przypisanych danej płci. Tradycyjnie mówi się więc o zachowaniach, gestach, emocjonalnej ekspresji, sposobie mówienia, wykonywanych zawodach, czynnościach typowo męskich lub typowo kobiecych. Zachodzące jednak obecnie wyraźne zmiany kulturowe w zakresie tego co uznajemy za męskie a co za kobiece, powodują, iż wiele tradycyjnych podziałów ról płciowych traci na znaczeniu.
Role seksualne
To role, także w tradycyjnym ujęciu przypisywane płciom, które dana osoba przyjmuje podczas interakcji seksualnej. Stereotypowo kobieta bywa postrzegana jako bierna, pasywna, a mężczyzna – aktywny, czynny. Ten podział także traci obecnie na znaczeniu w związku ze zmianami społeczno-kulturowymi.
Opracował dr n. med. Bartosz Grabski
