Klasyfikacja otyłości i nadwagi
Nadwaga lub otyłość to stany, w przebiegu których w organizmie zmagazynowany jest nadmiar tkanki tłuszczowej, co przekłada się na zwiększoną masę ciała. Nadwaga jest pierwszym efektem nadmiernego odkładania się nadwyżki energii w postaci tłuszczu w organizmie, co przy braku działań korygujących w żywieniu i zakresie aktywności fizycznej często prowadzi do otyłości. Głównym wskaźnikiem używanym do diagnozowania nadwagi i otyłości u ludzi jest BMI (Body Mass Index), który odnosi masę ciała do wzrostu. Licząc według wzoru:
BMI =M/W2 gdzie M – masa ciała w kilogramach a W – wzrost w metrach
Nadwagę klasyfikuje się przy BMI>25, a otyłość przy BMI>30.
Podziały otyłości
Dodatkowo otyłość podzielono na klasy:
- BMI>30 – otyłość I stopnia,
- BMI>35 – otyłość II stopnia,
- BMI>40 – otyłość III stopnia lub otyłość olbrzymia.
Nie jest to jednak idealny wskaźnik i nie może być zastosowany np. u osób: uprawiających sporty siłowe o rozbudowanej muskulaturze, z obrzękami lub u kobiet w ciąży. U osób poniżej 18 roku życia wskaźnik BMI odnosimy do siatek centylowych i na tej podstawie klasyfikujemy nadwagę między 90-97 percentylem i otyłość powyżej 97 percentyla.
Kolejną metodą przydatną w diagnostyce jest pomiar składu ciała za pomocą metody BIA (bioelectrical impedance analysis) – czyli bioimpedancji elektrycznej. Dzięki takiej analizie możemy dokładnie określić zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie i ocenić jej nadmiar. Jej prawidłowa zawartość różni się w zależności od wieku i płci, lecz nie powinna przekraczać 25% u mężczyzn i 35% u kobiet. Metody tej jednak nie można stosować u dzieci, kobiet w ciąży i ludzi posiadających wszczepiony rozrusznik serca.
Ze względu na dominujący obszar odkładania się nadmiaru tkanki tłuszczowej otyłość dzielimy na:
- gynoidalną – pośladkowo-udową (tzw. gruszka),
- androidalną – brzuszną (tzw. jabłko).
Tej klasyfikacji dokonujemy dzięki wskaźnikowi WHR (waist-hip ratio):
WHR = P/B gdzie P – obwód w pasie w centymetrach, B – obwód bioder w centymetrach.
Otyłość brzuszną rozpoznajemy gdy WHR wynosi: u kobiet ≥ 0,8; u mężczyzn ≥ 1.
Otyłość pośladkowo-udową rozpoznajemy gdy WHR wynosi: u kobiet < 0,8; u mężczyzn < 1.
Powyższy wskaźnik stosuje się jedynie u osób otyłych lub z nadwagą! U osób z normowagą nie ma on zastosowania.
Ostatnim wskaźnikiem diagnostycznym jest pomiar obwodu pasa, który jak oceniono sam w sobie może świadczyć o zwiększeniu ryzyka chorób związanych z otyłością. U mężczyzn nie powinien on przekraczać 102 cm a u kobiet 88 cm.
Przyczyny nawagi i otyłości
Najczęstszą przyczyną powstawania nadwagi lub otyłości jest nadmiar przyjmowanych z żywnością kalorii, zdecydowanie przewyższający wydatki energetyczne organizmu. Codzienna nadwyżka energii magazynowana jest w organizmie w postaci tkanki tłuszczowej, co powoduje stopniowy wzrost masy ciała. Otyłość powstająca w takim procesie nazywana jest otyłością prostą i stanowi zdecydowaną większość wśród przyczyn otyłości na świecie. Niewielki procent problemów z nadmierną wagą jest wywołany przez przyjmowanie przewlekle niektórych leków lub współwystępuje z niektórymi chorobami. W takim przypadku otyłość powstaje wtórnie do choroby lub leczenia i nazywana jest otyłością wtórną.
Proces chorobowy
Od pewnego czasu otyłość zaliczana jest do chorób ponieważ może nie tylko stanowić problem estetyczny, ale też poważnie zaburzać pracę całego organizmu – prowadząc do licznych powikłań. Otyłość, co warto podkreślić, jest również chorobą śmiertelną. Tkanka tłuszczowa pełni funkcję nie tylko magazynującą energię ale i wydzielniczą, przez co porównywana jest to gruczołów wydzielania wewnętrznego. Nadmiernie rozwinięta tkanka tłuszczowa wydziela głównie czynniki prozapalne, utrzymujące w organizmie osoby otyłej stały stan nieznacznie nasilonego zapalenia, co prowadzi do powolnie postępującego uszkadzania komórek i narządów. Dodatkowo prowadzi to do zwiększenia stresu oksydacyjnego organizmu i kolejnych uszkodzeń wolnorodnikowych.
Naukowcy szukają powiązań tych procesów z innymi chorobami często współwystępującymi u osób otyłych takich jak: miażdżyca, nadciśnienie czy cukrzyca typu II. Wymienione jednostki chorobowe często współwystępują ze sobą (tzw. zespół metaboliczny), powodując jeszcze większe problemy ze zdrowiem. Skupiając się jednak na samej otyłości i pomijając nawet problemy wewnątrz organizmu, trzeba pamiętać, że nadmiar kilogramów czysto fizycznie powoduje uszkodzenie naszych stawów i układu kostnego, który musi utrzymywać zbyt duży ciężar ciała. Narażone na zwiększony nacisk są także wszystkie organy wewnętrzne, a w szczególności płuca i drogi oddechowe. U ludzi otyłych często objawia się to obturacyjnym bezdechem w czasie snu spowodowanym nadmiernym uciskiem w okolicy szyi i zamknięciem dopływu powietrza do płuc.
Leczenie nawagi i otyłości
Najskuteczniejszą metoda leczenia nadwagi i otyłości jest redukcja masy ciała poprzez wprowadzenie prawidłowo zbilansowanej diety redukcyjnej i dopasowanych do możliwości chorego ćwiczeń fizycznych. Plan żywieniowy powinien być przygotowany przez specjalistę dietetyka, a proces redukcji powinien być traktowany jako leczenie. Ubytek nadmiernej masy ciała w takim wypadku powinien być stopniowy – najlepiej w zakresie 0,5-1 kg na tydzień, o ile nie ma innych wskazań medycznych. Wprowadzane ćwiczenia powinny być dopasowane indywidualnie do potrzeb i możliwości osoby leczonej, i tu również ważna jest profesjonalna pomoc. Dla osób bardzo otyłych najlepszą formą aktywności może okazać się spacer lub ćwiczenia na basenie, które nie będą tak mocno obciążać stawów. Dzięki opiece specjalistów proces redukcji masy ciała może przebiegać w sposób kontrolowany, co pozwala zapobiegać tzw. „efektowi jojo”. Leczenie otyłości jest trudne i długotrwałe, ponieważ wymaga zmiany nawyków, które towarzyszyły danej osobie przez wiele lat. Dlatego najlepiej już w momencie zdiagnozowania nadwagi skonsultować się ze specjalistą. Szczególnie ważne jest szybkie rozpoczęcie leczenia u otyłych dzieci. Proces redukcji masy ciała u osób poniżej 18 roku życia powinien być bezwzględnie prowadzony przez dietetyka – ze względu na potrzeby żywieniowe rozwijającego się organizmu.
