Do niedawna trudno było spotkać zaangażowanych ojców, którzy nade wszystko wybieraliby czas spędzony z dzieckiem. Sztywny podział ról poprzednich czasów na szczęście nieco puszcza i pozwala mężczyznom na pogłębianie relacji z dzieckiem.
Rodzina i jej znaczenie w życiu dziecka
Rodzina jest pierwszym, najbliższym i naturalnym środowiskiem dla dziecka. To właśnie rodzice ponoszą główną odpowiedzialność za zaspokojenie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych. Dziecko od swojego środowiska rodzinnego przejmuje wzorce, postawy i role społeczne, uczy się tolerancji, szacunku, poznaje wartości moralne oraz zasady życia w rodzinie. Wpływ oddziaływań rodziców jest bardzo rozległy, dotyczy rozwoju funkcji poznawczych, budzenia zainteresowań, kształtowania się równowagi emocjonalnej, dojrzałości społecznej i formowania się pozytywnego obrazu samego siebie.
Rola ojca dla rozwoju dziecka
Niedługo, bo zaledwie od trzydziestu lat obserwuje się tak zwany „powrót ojca”, czyli zmiany w zakresie intensyfikacji obecności i zainteresowania opieką ojców nad dziećmi. Pomimo wzrostu rozwodów dzisiejsi młodzi ojcowie w przeciwieństwie do pokolenia swoich ojców – bardziej angażują się w opiekę i wychowywanie dzieci, a ich kontakty z nimi są bardziej emocjonalne. Dzisiejsi ojcowie są coraz mniej podobni w zakresie praktyk opiekuńczych do swoich ojców i dziadków, pomimo tego, że większość z nich nie posiada wyraźnego modelu ojca-rodzica, ponieważ zazwyczaj pochodzą z rodzin, w których mężczyźni nie brali udziału w opiece nad dziećmi.
Już od urodzenia, dzieci zaangażowanych ojców odczuwają większe poczucie bezpieczeństwa, większą pewność siebie do odkrywania otoczenia, a wraz z wiekiem ich kontakty z rówieśnikami są lepsze niż dzieci, które miały niezaangażowanych ojców. Rolą taty jest dawanie dziecku poczucia bezpieczeństwa, siły, pewności siebie, odwagi i mądrości życiowej, która ułatwi w przyszłości pokonywanie rozlicznych trudności życiowych. To głównie tata poprzez aktywne zabawy, przekazywanie wiedzy czy zachętę do działania umożliwia dziecku dostęp do otaczającego go świata. Ponadto dla dzisiejszych ojców niezwykle ważna jest emocjonalna bliskość z dzieckiem, a bycie pełnoetatowym zaangażowanym tatą pozytywnie wpływa na samopoczucie mężczyzn i rozładowuje stres związany z pracą. Prócz bezpośrednich korzyści dla dzieci, zauważa się również korzyści płynące dla ojców, co do niedawna nie było w ogóle rozpatrywane, a tradycyjny model rodziny wykluczał odczuwanie satysfakcji przez mężczyzn z opieki nad dziećmi.
Na początku swojego życia dziecko potrzebuje bardzo bliskiej relacji z matką, która zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa, zaspokojenie wszystkich podstawowych potrzeb. Jednak wraz z rozwojem fizycznym i poznawczym oraz poszukiwaniem stymulacji w świecie zewnętrznym, coraz większą wagę w rozwoju dziecka odgrywa ojciec, który stawia młodemu człowiekowi wyzwania. To dzięki wzmacniającej się relacji z tatą dziecko ma możliwość rozszerzenia diadycznej relacji matka-dziecko i otwarcia się na innych ludzi. Pozostając w symbiotycznej relacji z matką, dziecko ma ograniczone możliwości zdobywania kompetencji potrzebnych do rozwoju ciekawości, wytrwałości czy tolerancji na stres.
Miłość ojcowska jest istotnym aspektem w rozwoju procesu społecznego dojrzewania dziecka. Jednak nie wystarczy sama obecność ojca. Chcąc wpłynąć pozytywnie na rozwój swojego dziecka, tata musi aktywnie uczestniczyć w procesie jego wychowania. Szczególnie ważne jest zainteresowanie dzieckiem, wytworzenie się więzi między nim a dzieckiem oraz chęć naśladowania ojca przez dziecko.
Pielęgnowanie dziecka przez tatę służy kilku celom:
- Pomaga budować bliskie relacje ze swoimi dziećmi;
- Wspiera samopoczucie psychiczne i poczucie własnej wartości;
- Zapewnia dzieciom zdrowy model męskości pełnej siły i troski.
Duży wpływ na dziecko ma bezpośredni kontakt poprzez dotyk: np. tata bierze dziecko na ręce, podnosi do góry, patrzy na nie, zachęca do zabawy, służy pomocą, wspiera jednocześnie zapewniając bezpieczeństwo.
Czas jaki ojciec spędza ze swoimi dziećmi jest ważny z co najmniej trzech powodów:
- Wspólne spędzanie czasu pozwala ojcu lepiej poznać swoje dzieci, a dzieciom lepiej poznać ojca;
- Tata, który spędza więcej czasu z dzieckiem zdobywa doświadczenie i lepiej sprawdza się w podstawowej opiece, a to sprawia, że jest on bardziej wrażliwy na potrzeby swojego dziecka, wie jak okazywać mu miłość i uwagę, w jakim kierunku poprowadzić wychowanie i dyscyplinowanie;
- Dzieci często postrzegają wspólnie spędzany czas jako wskaźnik miłości rodzica do nich.
Podsumowując, wrażliwe ojcostwo jest równie istotnym elementem rozwoju poznawczego jak czułe macierzyństwo. Wyjście poza jednowymiarowe postrzeganie ojców jako żywicieli rodziny pozwala na dostrzeżenie wielorodności ról, które pełnią oni w rodzinie. Tata może być równocześnie żywicielem rodziny, towarzyszem zabaw i opiekunem.
Opracowała mgr Agata Krzemień, na podstawie:
- Plopa M., Psychologia rodziny: teoria i badania. Kraków: Impuls. 2011
- Pelc I., Kryzys czy zmiana ojcostwa – współczesna rola ojca. W. J. Zimny (red.), Oblicza ojcostwa. Wczoraj – dziś – jutro. Stalowa Wola: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie. 2015
- Włodarczyk J., Być tatą. Wyniki badania polskich ojców. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 2014
