Depresja miewa różne oblicza, co niejednokrotnie bywa przyczyną pomyłek diagnostycznych. Poniżej omówiono kilka charakterystycznych postaci zaburzeń depresyjnych.
Depresja atypowa
To epizod depresyjny, w którym (w przeciwieństwie do klasycznej depresji) ma miejsce wzmożenie apetytu (zwłaszcza na pokarmy słodkie), z następowym stopniowym wzrostem wagi ciała. Poza tym pacjent uskarża się na odczucie nadmiernej senności w ciągu dnia oraz nasilonej ciężkości kończyn, ociężałości (tzw. paraliż ołowiany). Objawom tym towarzyszyć mogą dodatkowo: lęk przed odrzuceniem lub osamotnieniem oraz poczucie pustki. Ze względu na to że depresja atypowa częściej pojawia się w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) niż w chorobie jednobiegunowej (tzn. depresji nawracającej), pojawienie się jej zawsze powinno wiązać się z pogłębieniem badania i wywiadu w kierunku występowaniu w przeszłości objawów ChAD.
Depresja sezonowa (zaburzenia afektywne sezonowe – ZAS)
Jest to szczególny typ nawracających zaburzeń nastroju, który cechuje się nawrotowym, powtarzającym się występowaniem depresji o pewnej stałej porze roku – najczęściej w okresie jesienno-zimowym. Niektórzy cierpiący na sezonową depresję mogą w okresie wiosenno-letnim doświadczać objawów lub epizodów hipomanii. Depresja sezonowa bardzo często ma obraz depresji atypowej. W leczeniu i profilaktyce ZAS, obok niektórych leków przeciwdepresyjnych, stosuje się również fototerapię. Uważa się że znaczna część ZAS należy do spektrum choroby dwubiegunowej.
Krótkotrwałe nawracające zaburzenia depresyjne (KNZD)
Polega na nawracającym występowaniu pełnych objawów depresyjnych (o nasileniu od łagodnego do ciężkiego), co następuje w mniej więcej równych odstępach czasu (najczęściej co miesiąc), i w przypadku kobiet nie ma związku z cyklem miesiączkowym. Dolegliwości utrzymują się od kilku dni do dwóch tygodni. Cechą charakterystyczną KNZD jest nieskuteczność leków przeciwdepresyjnych. KNZD w ostatnich latach zaczyna być zaliczane do spektrum zaburzeń dwubiegunowych, zwłaszcza że w ich leczeniu przydatny okazuje się jeden z leków normotymicznych – lamotrygina.
Depresja z nasilonymi objawami wegetatywnymi/fizykalnymi
Polega na tym, że w każdym epizodzie depresyjnym może dochodzić do nasilenia wcześniej występujących lub pojawienia się nowych objawów, będących odzwierciedleniem dysfunkcji różnych układów i narządów. Bardzo charakterystycznym zjawiskiem dla depresji są między innymi bóle głowy – zwłaszcza napięciowe, o charakterze obręczy zaciskającej się na głowie oraz bóle mięśni karku. W depresji może również dochodzić do zwiększenia częstości lub nasilenia bólów migrenowych. Mogą też pojawiać się różnorakie niecharakterystyczne dolegliwości bólowe dotyczące różnych części ciała, w tym bóle stawowe. Niezwykle charakterystycznym dla głębokiej depresji objawem jest tzw. niepokój przedsercowy, będący mieszanką bólu, dyskomfortu i lęku odczuwanego przez pacjenta w okolicy zamostkowej. Inne objawy „pochodzące z ciała”, które mogą pojawić się lub nasilić w depresji to: kołatanie serca, zaparcia, nudności, uczucie „kuli w gardle”, suchość w ustach, pieczenie ust, uczucie duszności, częste oddawanie moczu, zaburzenia miesiączkowania, bóle kolkowe i wiele innych. Pojawienie się takich nieswoistych objawów zawsze wymaga różnicowania z chorobami somatycznymi oraz zaburzeniami nerwicowymi.
Depresja maskowana
To taki stan, w którym jedna grupa objawów lub nawet pojedynczy objaw wykazuje tak duże nasilenie i dominację w obrazie choroby, że przesłania obecność innych objawów depresyjnych, mogąc przyczynić się do mylnego rozpoznania innego zaburzenia psychicznego lub schorzenia somatycznego. Cechą charakterystyczną depresji maskowanej – w przeciwieństwie do zaburzenia jakie ona imituje – jest wyraźna okresowość pojawiających się objawów. Występują okresy zupełnie bezobjawowe oraz bardzo dobra reakcja na leki przeciwdepresyjne, a nie na preparaty, które zwykle stosuje się na imitowaną przez depresję chorobę. Najważniejsze maski depresji to (za profesorem S. Pużyńskim):
- Maski psychopatologiczne (objawy lękowe, natręctwa, objawy anorektyczne, fobiczne)
- Zaburzenia rytmów biologicznych (np. bezsenność lub nadmierna senność)
- Maski wegetatywne (bóle pseudo-wieńcowe, zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, świąd skóry)
- Maski bólowe (np. bóle głowy, neuralgie)
- Okresowe zaburzenia zachowania (np. okresowe nadużywanie leków lub alkoholu)
Depresja z objawami somatycznymi (inaczej depresja z cechami melancholicznymi)
Jest to rodzaj depresji o dużym nasileniu, w którym występuje następujący zespół objawów: wyraźna utrata zainteresowań, brak lub osłabienie reakcji emocjonalnej wobec wydarzeń, które zwykle taką reakcję wywoływały, przedwczesne budzenie się rano, zmienność dobowa nastroju z najgorszym samopoczuciem w godzinach porannych, spowolnienie ruchowe, spadek libido oraz apetytu, z wyraźnym spadkiem masy ciała.
Depresja mieszana
Jest to taki epizod depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, któremu obok objawów depresyjnych, towarzyszą cechy „drugiego bieguna” (tj. pojedyncze objawy maniakalne, czy hipomaniakalne). Np. natłok myśli, wielomówność, drażliwość, pobudzenie ruchowe. W przypadku występowania myśli samobójczych, depresja mieszana stanowi znaczące ryzyko targnięcia się na swoje życie przez pacjenta i dlatego zawsze wymaga ona pilnej konsultacji psychiatrycznej. Depresja mieszana jest odmianą tzw. epizodu mieszanego. Jej leczenie wymaga z reguły zastosowania terapii kombinowanej z użyciem dwóch leków normotymicznych lub leku normotymicznego i przeciwdepresyjnego.
Wszystkie nietypowe postacie depresji powinny być skonsultowane i leczone przez psychiatrę.
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek, na podstawie:
- Dr hab. n. med. Marcin Siwek. „Podstawy leczenia depresji”
(Konferencja: Wygrać z depresją. Kraków 2010) - Dr hab. n. med. Marcin Siwek “Depresja. Schizofrenia” Wykład szkoleniowy dla słuchaczy studiów podyplomowych: Geriatria i opieka długoterminowa (Kraków 2011)
- Dr hab. n. med. Dominika Dudek. „ABC diagnostyki depresji – czy leczyć wszystkie „smutki”?” (Konferencja: Wygrać z depresją. Kraków 2010)
