Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych u kobiet jest co najmniej 2 razy większe niż u mężczyzn, a w ciągu całego życia epizody dużej depresji występują aż u około 20% kobiet. Niezależnie od podwyższonego ryzyka związanego z płcią, w pewnych okresach życia kobiety zagrożenie depresją dodatkowo znacznie wzrasta. Dotyczy to np. stanu perimenopauzalnego (okołomenopauzalnego) i postmenopauzalnego. Ten pierwszy, zwany jest również tranzycją menopauzalną i definiuje się go jako czas między pierwszymi poważnymi zmianami w długości cyklu miesiączkowego a zakończeniem 12-miesięcznego okresu bez krwawienia miesięcznego, który jest punktem początkowym menopauzy. Perimenopauza trwa średnio 4–8 lat i wraz z pierwszymi latami postmenopauzalnymi charakteryzuje się niezwykle wysokim rozpowszechnieniem objawów depresyjnych – zwykle około 2 razy większym niż u kobiet jeszcze regularnie miesiączkujących. W tym czasie pojedyncze objawy depresyjne występują u nawet 25-60% kobiet. Ryzyko rozwoju pełnoobjawowego i wymagającego leczenia dużego epizodu depresji w okresie peri- lub postmenopauzalnym może być nawet 2–5 razy większe, w porównaniu z ryzykiem rozwoju tej choroby w okresie przedmenopauzalnym. Należy przy tym dodać, że w ciągu pierwszych 2 lat od ostatniego krwawienia miesięcznego ryzyko to istotnie spada u kobiet do tej pory niechorujących na depresję, a pozostaje nadal wysokie w przypadku tych kobiet, u których w przeszłości występowały zaburzenia depresyjne.
Objawy depresji podczas menopauzy
Obraz depresji w perimenopauzie lub postmenopauzie ma specyficzny, często wielopostaciowy charakter ze względu na nakładanie się na siebie klasycznych objawów epizodu depresji, dolegliwości typowych dla przejścia menopauzalnego (takich jak np. uderzenia gorąca, zwiększona labilność emocjonalna, spadek libido, suchość dróg rodnych, problemy z trzymaniem moczu, osłabienie pamięci i koncentracji, męczliwość) oraz problemów psychologicznych, czynników psychospołecznych i wyzwań egzystencjalnych, z którymi kobiety mierzą się w tym okresie życia. Do tych ostatnich należą: starzenie się rodziców i/lub odchodzenie, konieczność dostosowania się do emocjonalnych i somatycznych przejawów przekwitania, opuszczanie domu przez dzieci i problemy dorosłych dzieci, wchodzenie w rolę babci, kryzysy w relacji z partnerem, czy choroby somatyczne – własne i starzejących się członków rodziny.
Czynniki zachorowania na depresję okołomenopauzalną
W toku badań wyłoniono wiele czynników ryzyka zachorowania na depresję w okresie okołomenopauzalnym – należą do nich między innymi: historia wcześniejszych epizodów depresyjnych oraz obciążenia rodzinne chorobami afektywnymi, historia nasilonych zespołów napięcia przedmiesiączkowego, samotność (brak partnera, stan po rozwodzie lub owdowieniu), chroniczny ból, otyłość, palenie tytoniu, aktualne lub niedawne stresujące wydarzenia życiowe, negatywne nastawienie do starzenia się i menopauzy. Bardzo ważną grupą czynników ryzyka jest długość okresu reprodukcyjnego i wiek, w którym nastąpiła menopauza, a także łączny czas ekspozycji na estrogeny (endo- i egzogenne). Wykazano w tym zakresie że: 1) istnieje odwrotna zależność między ryzykiem depresji a wiekiem, w którym nastąpiła menopauza, oraz długością okresu reprodukcyjnego; 2) ryzyko ciężkiej depresji spada wraz z późniejszym wiekiem wystąpienia menopauzy (o 5% co 2 lata), 3) dłuższy okres stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej zmniejsza ryzyko depresji w okresie peri- i postmenopauzalnym.
Leczenie depresji okołomenopauzalnej
Leczenie depresji związanej z menopauzą polega na zastosowaniu zarówno metod farmakologicznych jak i psychoterapeutycznych i psychologicznych. W przypadku tych pierwszych największą rolę odgrywają leki przeciwdepresyjne, których dobór powinien przede wszystkim polegać na dopasowaniu profilu ich działania klinicznego i spektrum ich działań niepożądanych do obrazu depresji i objawów menopauzalnych. Należy pamiętać że niektóre leki mogą redukować, a inne nasilać uciążliwe objawy fizykalne i psychopatologiczne towarzyszące okresowi okołomenopauzalnemu. Ważną rolę odgrywać może również hormonalna terapia zastępcza – zarówno w samodzielnym leczeniu objawów depresji (perimenopauzalnej ale nie postmenopauzalnej) jak i wspomaganiu aktywności leków przeciwdepresyjnych. Nie należy zapominać również o kwestii wsparcia psychologicznego i psychoterapii – jako elementów uzupełniających oraz koncentrujących się na ww. problemach relacyjnych, rodzinnych i wyzwaniach emocjonalnych stojących przed kobietą w omawianym okresie.
Ważne aby kobiety w okresie tranzycji menopauzalnej i menopauzy nie bagatelizowały objawów mogących wskazywać na rozwój lub obecność depresji i w razie wątpliwości w tym zakresie udały się po poradę do psychiatry lub ginekologa. Skuteczne leczenie depresji w tym okresie życia może mieć bardzo duży wpływ na jakość życia, ogólny stan zdrowia, korzystniejszy przebieg współwystępujących chorób somatycznych oraz możliwość optymalnego wykorzystania swojego potencjału.
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek na podstawie: Siwek. M. Dekalog leczenia depresji – Kompendium. Item Publishing, Warszawa, 2024
