Leczenie farmakologiczne alkoholizmu

Podstawą leczenia uzależnienia od alkoholu jest psychoterapia w postaci oddziaływań behawioralnych, poznawczo-behawioralnych, psychoedukacyjnych, treningowych oraz innych technik, które szerzej zostaną omówione w innym artykule. Zdarza się jednak, że psychoterapia może lub musi być uzupełniona o oddziaływania farmakologiczne.

Kiedy oddziaływanie farmakologiczne jest konieczne?

Do sytuacji takich można między innymi zaliczyć:

• niezadowalające/niewystarczające efekty oddziaływań psychoterapeutycznych (np. w zależności od obranych celów terapeutycznych lub etapów terapii: niemożność utrzymania abstynencji, niemożność ograniczenia ilości wypijanego alkoholu lub redukcji dni kiedy alkohol jest wypijany, niemożność ustrzeżenia się przed „wpadkami alkoholowymi”),
• potrzeba zwiększenia skuteczności oddziaływań psychoterapeutycznych,
• współwystępowanie zaburzeń lub chorób psychicznych, takich jak: depresja nawracająca, choroba afektywna dwubiegunowa, schizofrenia,
• dobre efekty stosowania preparatów farmakologicznych w przeszłości,
• ogólny stan zdrowia pacjenta, który jest wskazaniem do jak najszybszej i możliwie największej redukcji ilości wypijanego alkoholu lub redukcji ryzyka przerwania abstynencji,
• choroby (np. psychiatryczne lub neurologiczne, inne) z powodu których pacjent czasowo lub stale nie jest zdolny do uczestniczenia w psychoterapii.

Wprowadzenie preparatu wspomagającego leczenie uzależnienia od alkoholu wymaga współpracy psychiatry z terapeutą uzależnień i powinno nastąpić po ich uprzednim porozumieniu się w tej kwestii. Preparat taki powinien być „dopasowany” do danego pacjenta, uwzględniając takie czynniki jak m.in.: cele terapii antyalkoholowej, dotychczasowa historia i wzorzec picia oraz leczenia alkoholizmu, ogólny stan zdrowia pacjenta oraz stan jego zdrowia psychicznego; inne leki brane przez pacjenta; tryb życia i preferencja pacjenta. Leczenie farmokologiczne alkoholizmu – o ile przynosi pożądane rezultaty – powinno trwać wiele miesięcy.

Obecnie w Polsce dostępne są następujące środki wspomagające terapię alkoholizmu:

• Disulfiram

  – główny mechanizm działania tego leku polega na blokadzie dehydrogenazy aldehydu octowego – enzymu wątrobowego zaangażowanego w metabolizm alkoholu. Skutkiem tego jest następująca po wypiciu alkoholu kumulacja aldehydu octowego w organizmie powodująca pojawienie się tzw. reakcji disulfiramowej w postaci: uderzeń gorąca, potliwości, przyspieszenia akcji serca, niepokoju, zaczerwienienia twarzy i spojówek,  pulsujących bólów głowy, nudności , wymiotów, zawrotów głowy. W rzadkich, skrajnych przypadkach ww. reakcja toksyczna może prowadzić do zgonu. Disulfiram jest zatem lekiem, którego działanie opiera się na wywoływaniu awersji do alkoholu oraz lęku przed co najmniej bardzo nieprzyjemną (a niekiedy niebezpieczną) interakcją między lekiem a alkoholem. Disulfiram jest najstarszym z dostępnych leków wspomagających terapię alkoholizmu. Charakteryzuje się najgorszym profilem tolerancji (liczne działania niepożądane w trakcie leczenia) oraz bezpieczeństwa (ryzyko niebezpiecznej reakcji toksycznej oraz liczne interakcje z innymi lekami). Z tego względu w dzisiejszych czasach jest on lekiem kolejnego rzutu – tj. stosuje się go w razie nieskuteczności nowocześniejszych leków (takich jak: naltrekson i akamprozat – patrz niżej) lub w przypadku bardzo dobrych wyników leczenia tym preparatem w przeszłości.

• Akamprozat

  – jest to nowoczesny lek odziaływujący w mózgu na receptory układu GABA-ergicznego (hamującego aktywność komórek nerwowych) oraz glutaminergicznego (aktywującego neurony), przywracając właściwą równowagę między tymi układami, zaburzoną w wyniku długotrwałego spożywania alkoholu i uzależnienia od niego. Efektem tego ma być wspomaganie utrzymywania abstynencji i wydłużanie jej czasu, a w mniejszym stopniu redukcja intensywności picia. Akamprozat charakteryzuje się niewielką liczbą interakcji z innymi lekami i małą ilością działań niepożądanych.

• Naltrekson

  – to drugi nowoczesny preparat, stosowany w leczeniu uzależnienia od alkoholu. Jego działanie polega na wypieraniu wydzielających się pod wpływem alkoholu endrofin z połączeń z receptorami układu opioidowego w mózgu. Skutkiem tego są: redukcja „nagradzającego” , euforycznego efektu alkoholu,  spadek ochoty na alkohol oraz  motywacji do jego poszukiwania, a także redukcja głodu alkoholowego. Zmiany te mają prowadzić do redukcji intensywności picia (tj. rzadsze pojawianie się dni kiedy alkohol jest wypijany, mniejsza ilość wypijanego alkoholu w „pijące dni” ; mniejsza ilość „wpadek alkoholowych” i mniejsze ryzyko ich wystąpienia), a w mniejszym stopniu do wspomagania podtrzymywania pełnej abstynencji.  Naltrekson charakteryzuje się niewielką liczbą interakcji z innymi lekami i małą ilością działań niepożądanych.

• Nalmefen

  – jest kolejnym obok naltreksonu, nowoczesnym lekiem stosowanym w uzależnieniu od alkoholu, którego mechanizm działania opiera się na wpływie na receptory układu opioidowego. Lek ten ogranicza ilość spożywanego alkoholu. Zaleca się go u osób z wysokim wskaźnikiem DRL (drinking risk level). W przeciwieństwie do naltreksonu lub akamprozatu, omawianego leku nie przyjmuje się w sposób ciągły. Pacjent stosuje go w dniu, w którym przewiduje wysokie ryzyko spożycia alkoholu – 1-2 godziny przed spożyciem, lub najszybciej jak to jest możliwe w przypadku, kiedy spożycie już się rozpoczęło. Efektem stosowania tego farmaceutyku jest spadek potrzeby picia alkoholu i redukcja spożycia. Podobnie jak naltrekson i akamprozat, nalmefen charakteryzuje się niewielką liczbą interakcji z innymi lekami, brakiem interakcji z alkoholem oraz małą ilością działań niepożądanych.

Opracował: dr hab. n. med. Marcin Siwek, na podstawie: M. Siwek, „Farmakoterapia zaburzeń psychicznych współwystępujących z uzależnieniem od alkoholu” – wykład wygłoszony na konferencji: „Alkoholizm u kobiet – pułapka w poszukiwaniu siebie” (Kraków, listopad 2012)