Wyniki badań pokazują, że przyczyną uzależnienia nie jest określona jednostkowa sytuacja, bądź cecha charakteru, tylko złożona zależność między wieloma czynnikami chroniącymi przed uzależnieniem i czynnikami ryzyka.
Czynniki chroniące przed uzależnieniem
Do czynników chroniących badacze zaliczają kilka określonych elementów mieszczących się w zakresie predyspozycji intrapsychicznych i interpersonalnych, które wymieniono poniżej.
-
Rozwój samoświadomości
definiowany jako kompetencja polegająca na dążeniu do realistycznego oceniania swoich możliwości i akceptowaniu własnych ograniczeń oraz umiejętności motywowania się do samodoskonalenia.
Nawiązywanie relacji z innymi – wyrażające się w realizacji społecznie akceptowanych zachowań, w ramach których dochodzi do inicjacji i podtrzymywania pozytywnych związków z innymi.
-
Społeczna świadomość
określana jako umiejętność budowania relacji z innymi, poprzez okazywanie szacunku dla zachowań innych, rozpoznawanie wpływu innych na własne zachowanie oraz uwzględnianie wpływu własnych działań na zachowanie innych osób, z uwzględnieniem tolerancji i poszanowania odmienności.
-
Samozarządzanie
polegające na na rozpoznawaniu, kontrolowaniu własnych emocji i zachowań oraz na samomotywowaniu do podejmowania i realizowania wyznaczanych celów, mimo pojawiających się trudności.
-
Osobista odpowiedzialność
rozumiana, jako tendencja do rzetelnego postrzegania własnego zachowania i adekwatnego reagowania na własne słabości w zakresie indywidualnych aktywności, współpracy partnerskiej i grupowej.
-
Podejmowanie decyzji
jako podejście do rozwiązywania problemów życiowych (rodzinnych, zawodowych, społecznych i innych) zakładające uczenie się od innych i wyciąganie wniosków z własnych działań oraz przejmowanie odpowiedzialności za własne sukcesy i porażki.
-
Optymistyczne myślenie
będące postawą względem siebie i innych opartą na zaufaniu i nadziei oraz tendencją do obiektywnego i pozytywnego postrzegania siebie, swojej życiowej sytuacji w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.
-
Inne czynniki chroniące przed uzależnieniem
Inni badacze w kontekście czynników chroniących przed uzależnieniem zwracają ponadto uwagę na takie elementy jak:
- wgląd w siebie (w emocje, motywacje i myśli),
- samodzielność i umiejętność poszukiwania pomocy oraz wsparcia,
- dobre relacje z bliskimi osobami (przynajmniej jedna bliska i zaufana relacja, na której można polegać),
- kreatywność w życiu osobistym i zawodowym,
- umiejętność patrzenia z dystansem na problemy oraz zachowania poczucia humoru,
- przejmowanie inicjatywy zgodnej z własnymi potrzebami,
- ukształtowana moralność i system wartości,
- upór i wiara w umiejętność radzenia sobie.
Podsumowanie
Wyżej wymienione elementy wchodzą w skład zasobów psychologicznych określanych mianem rezyliencji (resilience – ang. sprężystość, odporność psychiczna). Im silniejsza rezyliencja (więcej zasobów oraz bardziej rozbudowane zasoby) tym mniejsze ryzyko uzależnienia. Źródłem rozwoju zasobów może być wychowanie, predyspozycje osobowościowe, socjalizacja w odpowiednim środowisku, praca nad sobą oraz wspomaganie rozwoju przy pomocy psychoedukacji i psychoterapii.
Opracował: mgr Cezary Barański
