Fobie specyficzne (zwane także fobiami prostymi lub izolowanymi) należą do najczęściej występujących zaburzeń psychicznych.
W przypadku kobiet zajmują pod tym względem niechlubne pierwsze miejsce, a u mężczyzn drugie, ustępując jedynie zaburzeniom związanym z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Sam termin fobia (z języka greckiego: phobos – „strach, lęk”) odnosi się do nadmiernego i nieracjonalnego strachu przed określonym obiektem, okolicznością lub sytuacją. Obraz kliniczny fobii specyficznej uwzględnia gwałtowne rozwinięcie się silnego lęku (do paniki włącznie) w przypadku narażenia na związany z lękiem przedmiot lub sytuację. W przypadku dzieci wspomniany lęk może przejawiać się płaczem, zastygnięciem lub kurczowym przywarciem (do rodzica). Osoby dotknięte fobią specyficzną mogą spodziewać się doznania krzywdy, jak np. pogryzienia przez psa, lub mogą wpadać w panikę w obliczu myśli o utracie kontroli: jeśli na przykład boją się jazdy windą, mogą obawiać się że omdleją po zamknięciu jej drzwi. W związku z tym starają się unikać lękotwórczych obiektów i sytuacji, a jeśli muszą się z nimi konfrontować robią to z nasilonym dyskomfortem. Unikanie może w znaczącym stopniu zaburzać codzienne funkcjonowanie i przysparzać wielu kłopotów (np. unikanie podróży samolotem może bardzo utrudniać komunikację). Do obiektów i okoliczności najczęściej związanych z fobiami specyficznymi należą: zwierzęta, burze, wysokość, choroby, skaleczenia oraz śmierć.
Nazwy fobii specyficznej tradycyjnie klasyfikowano zgodnie z odpowiadającym jej obiektem strachu przy pomocy przedrostków greckich lub łacińskich, stąd nadano im wiele oryginalnych nazw, m. in.:
- Agorafobia (lęk przed otwartymi przestrzeniami),
- Ailurofobia (lek przed kotami),
- Akrofobia (lęk wysokości),
- Androfobia (lęk przed mężczyznami),
- Arachnofobia (lęk przed pająkami),
- Emetofobia (lęk przed wymiotami),
- Kynofobia (lęk przed psami),
- Hemofobia (lęk przed krwią),
- Klaustrofobia (lęk przed zamkniętymi przestrzeniami),
- Mizofobia (lęk przez zanieczyszczeniami),
- Nyktofobia (lęk przed nocą, ciemnością),
- Odontofobia (lęk przed dentystą, leczeniem zębów),
- Ofidiofobia (lęk przed wężami),
- Zoofobia (lęk przed zwierzętami).
Przyczyny fobii specyficznych
Podobnie jak w przypadku wielu dolegliwości i zaburzeń psychicznych, także w przypadku fobii specyficznych przyczyny są uwarunkowane wieloczynnikowo i są wypadkową interakcji wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych. Niemniej jednak siła wpływu środowiska i biologii różni się w zależności od konkretnego rodzaju fobii, np. w przypadku hemofobii istotną rolę może odgrywać wrodzona skłonność do wzmożonej reakcji wazowagalnej (rozszerzenia naczyń krwionośnych oraz zwolnienia częstości akcji serca, co doprowadza do spadku ciśnienia tętniczego krwi), która może się wiązać z nasileniem lęku. Teoria uczenia się – szczególnie istotna w przypadku fobii – przedstawia proste i klarowne wyjaśnienie objawów jako zachowań wyuczonych (istnieje zatem możliwość oduczenia się).
Leczenie fobii specyficznych
Prawdopodobnie najskuteczniejszą i najlepiej zbadaną metodą leczenia fobii specyficznych jest terapia behawioralna. Kluczem do skuteczności jest tu: zaangażowanie pacjenta, jasno zidentyfikowany problem i cel terapii oraz zapewnienie alternatywnych strategii radzenia sobie z lękiem. Stosuje się tu wiele technik, najczęściej jednak tzw. systematyczną desensytyzację (odwrażliwianie), co polega na stopniowym oswajaniu reakcji lękowej poprzez stopniowe konfrontowanie się ze złagodzoną wersją lękotwórczej sytuacji.
Leki w przypadku fobii specyficznych stosuje się rzadko.
Opracował mgr Grzegorz Mączka, na podstawie: Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry: Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry, 10th Edition 2007 Lippincott Williams & Wilkins
