Dieta a depresja
Poniżej przedstawiono ogólne informacje na temat najistotniejszych składników naszej diety, które mogą mieć wpływ na regulację nastroju.
Tryptofan
Tryptofan jest aminokwasem, którego organizm ludzki nie potrafi syntezować, dlatego też musi być on dostarczany wraz z dietą. Jest to o tyle istotne, iż tryptofan jest substratem, z którego powstaje jeden z najbardziej istotnych w regulacji nastroju neurotransmiterów – serotonina. Przeważająca część leków przeciwdepresyjnych działa poprzez zwiększanie (w różny sposób) stężenia serotoniny w synapsach lub też poprzez uwrażliwianie komórek nerwowych na działanie serotoniny. Badania kliniczne wykazały, że wyeliminowanie tryptofanu z diety u osób, które chorowały na depresję może szybko doprowadzić do nawrotu objawów depresyjnych. Usunięcie tryptofanu z diety należy również do eksperymentalnych metod mających pomóc w leczeniu lekoopornych stanów maniakalnych. Według niektórych danych klinicznych stosowanie tryptofanu w tabletkach może mieć pewne, większe od placebo, działanie przeciwdepresyjne, które może być wykorzystane w terapii wspomagającej łagodniejszych stanów depresyjnych. Z danych tych wynika, że odpowiednia zawartość tryptofanu w diecie (lub też suplementacja tryptofanu wdrożona po konsultacji z lekarzem) może w pewnym stopniu wzmocnić działanie leków przeciwdepresyjnych oraz stanowić część prozdrowotnych zachowań zapobiegających kolejnym nawrotom depresji. Bogatymi naturalnymi źródłami tryptofanu są: suszona spirulina, soja, pestki dyni, sery żółte (zwłaszcza parmezan i cheddar), banany, ryby, wołowina, drób (zwłaszcza indyk).
Kwas foliowy
Wpływa on na prawidłowy metabolizm komórek nerwowych i procesy wzrostu i regeneracji komórek nerwowych (neurogeneza). Kwas foliowy bierze również udział w przemianie neurotoksycznego aminokwasu – homocysteiny – w postać nie wykazującą toksyczności (podwyższenie stężenia homocysteiny jest jedną z oznak tak zwanego stresu oksydacyjnego, który wiąże się z patogenezą wielu chorób – w tym depresji). Niektórzy badacze twierdzą, że obniżone stężenie kwasu foliowego we krwi może ponadto odzwierciedlać niedobór serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym. Jednym z przejawów niedoboru kwasu foliowego mogą być objawy depresyjne. Badania wykazują ze suplementacja kwasu foliowego może zwiększać skuteczność niektórych leków przeciwdepresyjnych (np. fluoksetyny) oraz – u osób w wieku podeszłym – redukować ryzyko depresji. Wykazywano ponadto, że obniżone stężenie kwasu foliowego we krwi u osób cierpiących na depresję może wiązać się z: większym nasileniem objawów, słabszą reakcją na niektóre leki przeciwdepresyjne oraz większym ryzykiem nawrotu depresji. Bogatym źródłem kwasu foliowego są rośliny liściaste (zwłaszcza szpinak, ale również: sałata, kapusta, brokuły, brukselka, kalafior itp), w mniejszych ilościach znajduje się również w innych warzywach oraz owocach.
Cynk
Pierwiastek ten, występując w organizmie człowieka w postaci jonu, wpływa na aktywność bardzo dużej ilości enzymów, jest niezbędny w procesach syntezy DNA oraz procesach regulacji działania układu immunologicznego. W mózgu cynk moduluje niektóre procesy transmisji synaptycznej (przekazywania sygnałów między komórkami nerwowymi), w tym wpływa na aktywność receptorów NMDA – zaangażowanych w procesy pamięci i uczenia się. Niewłaściwa aktywność tych receptorów ma związek z powstawaniem objawów i zmian typowych dla depresji. Receptory te odgrywają również ważną rolę w powstawaniu odpowiedzi na leki przeciwdepresyjne. Stanom niedoboru cynku towarzyszą liczne objawy somatyczne, neurologiczne i psychopatologiczne, z których znaczna część pokrywa się z objawami depresyjnymi. Z drugiej strony w depresji obserwuje się często obniżenie stężenia cynku we krwi (w porównaniu do osób zdrowych, jednak nie są to stężenia wskazujące na niedobór cynku) – najsilniej wyrażone u pacjentów opornych na leczenie przeciwdepresyjne. Według badań klinicznych przeprowadzonych w Klinice Psychiatrii Dorosłych w Krakowie we współpracy z Instytutem Farmakologii PAN w Krakowie, dołączenie cynku do leków przeciwdepresyjnych może poprawić wyniki leczenia depresji, ze szczególnym uwzględnieniem depresji lekoopornej. Badania te rzecz jasna wymagają potwierdzenia. Najbogatszym źródłem cynku są ostrygi. Poza tym dużych ilościach zawierają go krewetki oraz inne owoce morza i ryby. W istotnych z punktu widzenia żywienia ilościach cynk znajduje się również w rybach, drobiu, pieczywie pełnoziarnistym, pestkach dyni i słonecznika, orzechach.
Magnez
Podobnie do cynku pierwiastek ten, występujący w formie czynnej w naszym organizmie w postaci jonów, bierze udział w regulacji aktywności komórek nerwowych, w tym w regulacji receptorów NMDA. Stanom niedoboru magnezu często towarzyszą takie objawy jak: spadek apetytu, obniżenie nastroju, lęk i wzmożona podatność na stres, które w istotnym stopniu pokrywają się z objawami depresyjnymi. Dane dotyczące zmian poziomu magnezu w depresji oraz roli tego pierwiastka w zwiększaniu skuteczności leków przeciwdepresyjnych są sprzeczne. Najbogatszym źródłem magnezu jest gorzkie kakao. Duże jego ilości znajdują się również w czekoladzie, kaszy gryczanej, orzechach, roślinach strączkowych, płatkach owsianych i pieczywie pełnoziarnistym.
Witamina B6
Bierze ona udział w regulacji procesu syntezy serotoniny z tryptofanu. Jednym z objawów niedoboru witaminy B6 mogą być symptomy depresyjne. Według niektórych badań stężenie metabolitów witaminy B6 we krwi wykazuje związek z nasileniem objawów depresyjnych. Wpływ podawania witaminy B6 na skuteczność leków przeciwdepresyjnych nie jest jednak dobrze udokumentowany. Bogatym źródłem witaminy B6 są: otręby, kiełki pszenicy, kukurydza, słonecznik, wątróbka, ryby, mięso, orzechy.
Witamina B12
Podobnie jak kwas foliowy bierze ona udział w metabolizmie homocysteiny. W przebiegu niedoboru witaminy B12 często dochodzi do rozwoju objawów depresyjnych oraz zaburzeń funkcji poznawczych. Niedobór witamin B12 (zwłaszcza u osób starszych) może też przyczyniać się do nasilenia lub uporczywości objawów depresji. Głównym źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak: ryby, drób, mięso ssaków, mleko, jajka.
Kwasy tłuszczowe omega-3
Kwasy te są niezbędnymi składnikami błon komórkowych neuronów, wpływają również na procesy przekazywania sygnałów komórkowych, a także na różnicowanie komórek i ich zdolność do przetrwania (tzw. działanie neuroprotekcyjne). Niektóre badania kliniczne wykazują, że dołączenie kwasów omega-3 do leków przeciwdepresyjnych może poprawić efekty leczenia, zarówno w nawracającej depresji jednobiegunowej jak i w depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD), włączając w to stany oporne na leczenie. Najbogatszym źródłem kwasów omega-3, są: łosoś, wątróbki z dorsza, śledzie, sardynki i inne ryby morskie.
Poza wymienionymi naturalnymi źródłami, wszystkie wspomniane minerały, witaminy i suplementy diety są składnikami wielu preparatów, które można kupić w aptece bez recepty, ale:
Pamiętaj, że jeżeli bierzesz leki psychotropowe (w tym przeciwdepresyjne), zasadność i bezpieczeństwo zastosowania witamin, minerałów czy suplementów diety oraz ich dawkowanie powinien ocenić psychiatra. Jeżeli cierpisz na zaburzenia psychiczne pamiętaj również, że ani suplementy diety, ani właściwa dieta, nie są w stanie zastąpić leków psychotropowych, w przypadku jeżeli istnieją u Ciebie wskazania do stosowania takich preparatów (dieta i suplementy mają wyłącznie działanie uzupełniające i wspomagające!). Jeżeli masz co do tego wątpliwości – poproś psychiatrę lub lekarza innej specjalności o poradę i konsultację.
Opracował dr hab. n. med. Marcin Siwek na podstawie:
- Marcin Siwek „Biologiczne markery zaburzeń afektywnych” – wykład na konferencji: Farmakoterapia, psychoterapia i rehabilitacja zaburzeń afektywnych, Zakopane 2011
- Marcin Siwek, Andrzej Wróbel, Dominika Dudek, Gabriel Nowak, Andrzej Zięba. „Udział cynku w patogenezie i terapii zaburzeń afektywnych” –artykuł w: Psychiatria Polska 5/2005
- Marcin Siwek, Andrzej Wróbel, Dominika Dudek, Gabriel Nowak, Andrzej Zięba. „Udział miedzi i magnezu w patogenezie i terapii zaburzeń afektywnych” – artykuł w: Psychiatria Polska 5/2005
- Siwek M, Dudek D, Paul IA, Sowa-Kućma M, Zieba A, Popik P, Pilc A, Nowak G. Zinc supplementation augments efficacy of imipramine in treatment resistant patients: a double blind, placebo-controlled study. Journal of Affective Disorders 2009.
- Mossner R I wsp. Consensus paper of the WFSBP Task Force on Biological Markers: Biological Markers in Depression. 2007
