W praktyce klinicznej stosunkowo często spotykamy osoby o specyficznym, depresyjnym sposobie myślenia, przeżywania i zachowania – cechuje je pesymizm, dysforia i nadmierny krytycyzm w stosunku do siebie.
Ten zespół cech może stanowić pewien podstawowy „styl” osobowościowy u 20% pacjentów psychiatrycznych. Koncepcja „osobowości depresyjnej” i pokrewnych stanów ma długą historię w literaturze klinicznej, klasyfikacjach i filozofii. Zaproponowanie w 1994 roku kategorii badawczej „depresyjne zaburzenia osobowości” (DZO) w dodatku do DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) otwiera pole do dalszych badań i teoretycznych dyskusji nad trafnością i rzetelnością oraz kliniczną użytecznością tak sformułowanej kategorii.
W diagnostyce różnicowej DZO uwzględnić należy przede wszystkim dystymię. Różnicowanie z dystymią stanowi ponadto ogromne wyzwanie praktyczne, teoretyczne, a jego wykonalność jest kwestionowana przez niektórych klinicystów. Szczególną uwagę zwraca położenie silniejszego akcentu na aspekty poznawcze i behawioralne (obraz siebie, stosunek i zachowanie w stosunku do siebie i innych) w DZO, w przeciwieństwie do aspektu somatycznego (zmiany apetytu, zaburzenia snu, męczliwość), które akcentowane są wyraźniej w kryteriach rozpoznawania dystymii. Jednak oba zestawy kryteriów zawierają wspólny element emocjonalny, tj. obniżony nastrój, oraz poznawczy, tj. obniżoną samoocenę. Ważnym elementem różnicującym może być charakterystyczna dla zaburzeń osobowości egosyntoniczność objawów (pacjent zasadniczo zgadza się z tym jak przeżywa świat, nie widząc, że problem dotyczy jego własnej osoby). Mniej pewnym elementem jest czas ich pierwszorazowego wystąpienia, szczególnie w stosunku do tzw. dystymii o wczesnym początku. W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić ponadto depresyjny „styl” osobowościowy przynależny do szeroko rozumianej normy psychicznej oraz inne zaburzenia osobowości, w szczególności: unikające, zależne, obsesyjno-komplusyjne i borderline.
Cechy osób z depresyjnymi zaburzeniami osobowości – opisy różnych autorów
-
Roztrząsanie negatywnych perspektyw życiowych,
-
Brak poczucia humoru,
-
Mała zdolność przeżywania przyjemności,
-
Koncentrowanie się na porażkach innych i krytykowanie ich,
-
Surowa samoocena i obwinianie się,
-
Negatywny obraz przyszłości i teraźniejszości oraz brak wiary w możliwość pozytywnych zmian,
-
Nadmierne przewidywanie porażek,
-
Nieszczęśliwość,
-
Smutek,
-
Submisja,
-
Nieasertywność,
-
Niska tolerancja własnych ułomności i porażek,
-
Introwersja,
-
Brak w wiary w zasługiwanie na szczęście,
-
Poczucie nieadekwatności,
-
Nadmierna obowiązkowość,
-
Robienie sobie wyrzutów,
-
Przygnębienie,
-
Posępność,
-
Cichość,
-
Pesymizm.
Przyczyny depresyjnych zaburzeń osobowości
Przyczyna DZO jest nieznana. Zaproponowano kilka możliwych ujęć zagadnienia, i tak, depresyjne zaburzenia osobowości stanowić mogą: 1) najłagodniejszą z jednobiegunowych form zaburzeń nastroju (koncepcja kontinuum lub spektrum), 2) wariant (związany z cechą, uporczywy, o wczesnym początku) zaburzeń depresyjnych, 3) jedną ze specyficznych form zaburzeń osobowości, 4) jeden z podtypów dystymii, 5) zaburzenie tożsame z dystymią lub 6) jeden z wymiarów osobowości. Udział mogą mieć więc zarówno czynniki biologiczne (osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa i tarczycowa, zaburzenia neurotransmisji noradrenergicznej i serotoninergicznej), jak i psychospołeczne (wczesne utraty, nieadekwatna uwaga ze strony rodziców, karzące superego).
Implikacje terapeutyczne
Nie dysponujemy obecnie opartymi na badaniach strategiami postępowania w przypadku DZO. Można przyjąć, że część pacjentów odniesie korzyści z terapii lekami przeciwdepresyjnymi. Badania i praktyka kliniczna pokazują, że nowe leki przeciwdepresyjne, głównie z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), mają niekiedy modyfikujący wpływ na niektóre cechy osobowościowe.
Podobnie w wyborze strategii psychoterapeutycznych, w obliczu braku zweryfikowanych metod, proponuje się elastyczne wykorzystanie propozycji psychoterapeutycznych zaprojektowanych do leczenia zaburzeń osobowości lub zaburzeń nastroju, szczególnie przewlekłej, długotrwałej depresji. W pierwszym przypadku, wymienia się podejście zorientowane na schemat (schema-focused approach) Becka i Freemana oraz terapię zorientowaną na schematy (schema-focused therapy) Younga. W drugim tzw. system psychoterapii opartej o analizę poznawczo-behawioralną (Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy – CBASP) Mc-Cullougha, integrujący interwencje z różnych podejść – behawioralnego, poznawczego, interpersonalnego i psychodynamicznego.
Opracował dr n. med. Bartosz Grabski na podstawie: Bartosz Grabski, Depresyjne zaburzenia osobowości. Medycyna po Dyplomie, 2010
