Depresja poporodowa i inne zaburzenia nastroju związane z okresem poporodowym

Depresja poporodowa (DP) jest schorzeniem tyleż samo powszechnym (dotyczy 10–20% kobiet po porodzie), co zbyt rzadko wykrywanym. Szacuje się, że aż około 50% kobiet cierpiących na depresję poporodową nie zgłasza się do lekarza lub nie jest pytana o występowanie objawów zaburzeń nastroju.

Nieleczona DP może doprowadzić do niekorzystnych zmian w relacjach kobiety z dzieckiem, partnerem i rodziną, może mieć także niekorzystny, odległy wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Depresja poporodowa może rozwinąć się w ciągu od kilku do kilkunastu tygodni po porodzie. W swoim obrazie przypomina ona epizod dużej depresji, niemniej jednak posiada też swoje specyficzne cechy.

Objawy depresji poporodowej

Częstym dla depresji poporodowej zjawiskiem są obsesyjnie nawracające myśli i obawy młodej matki, że z powodu swojej niekompetencji, braku doświadczenia, nieodpowiedzialności czy nieudolności, nie jest w stanie optymalnie zaopiekować się dzieckiem, a nawet nieumyślnie lub też pod wpływem niechcianego impulsu, może mu zaszkodzić. Z tego powodu kontakt z dzieckiem może być dla kobiety stresującym przeżyciem, którego będzie starała się unikać – czemu zwykle towarzyszy poczucie winy, krzywdy lub bezradności.

Charakterystycznymi dla DP objawami są również: labilność emocjonalna, płaczliwość i liczne skargi na nieznośny smutek, zmęczenie, nieradzenie sobie z sytuacją, domaganie się pomocy i podkreślanie swojej bezsilności oraz przekonanie o utracie swojej szeroko pojętej atrakcyjności. Kobieta z DP często ma przekonanie, że jej dziecko sprawia wyjątkowe, większe niż inne dzieci, trudności w opiece. Występuje u niej wysoki poziom lęku, niekiedy z napadami paniki, zamartwianiem się i nadmierną, nieadekwatną troską o zdrowie własne i dziecka oraz obawami hipochondrycznymi. Chora bardzo często skarży się na poczucie osamotnienia, opuszczenia, bycia niezrozumianym, a także trudności w okazywaniu uczuć – zwłaszcza miłości (osobom bliskim, w tym dziecku). W depresji poporodowej nie stwierdza się zwykle tak charakterystycznych dla dużej depresji nie związanej z porodem dobowych wahań nastroju, występuje za to zależność samopoczucia od wydarzeń bieżących, oraz – przeciwnie do typowej depresji endogennej – tendencja do pogarszania się stanu psychicznego pod koniec dnia.

Objawy depresji poporodowej pojawiają się zazwyczaj w ciągu 4-6 tygodni od porodu. Niektórzy badacze zajmujący się tym zjawiskiem twierdzą jednak, że depresja poporodowa może ujawnić się nawet w ciągu roku od urodzenia dziecka. Objawy utrzymują się zazwyczaj przez okres sześciu miesięcy i są analogiczne do typowych zaburzeń depresyjnych.

Aby lekarz specjalista mógł postawić diagnozę depresji poporodowej, muszą być spełnione kluczowe warunki — objawy utrzymujące się z tym samym nasileniem bez względu na porę dnia przez co najmniej dwa tygodnie. Lekarz może również posłużyć się narzędziem diagnostycznym, jakim jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej. Jest to kwestionariusz zawierający 10 pytań. Na każde z nich pacjentka może odpowiedzieć za pomocą czterech gotowych stwierdzeń, wybierając z nich to, które najlepiej opisuje jej samopoczucie w ciągu ostatnich  7 dni.

Uwagę najbliższych powinny też zwrócić charakterystyczne wyrażenia, którymi mogą posługiwać się kobiety dotknięte depresją poporodową. Typowe zwroty to: cały czas chce mi się płakać, jak mogę czuć się tak źle, jestem zmęczona, wszystko mnie przerasta.

Warto dodać, że objawy depresji poporodowej mogą pojawić się również u młodych ojców, choć jest to zjawisko mniej powszechne niż u matek. Depresja poporodowa u ojców może mieć różne przyczyny, takie jak stres związany z nową odpowiedzialnością, zmiany w relacjach z partnerką i dzieckiem, brak snu, poczucie izolacji i trudności w pracy.

Objawy depresji poporodowej u ojców mogą obejmować uczucie smutku, niepokoju, bezradności, drażliwości, zmęczenia, braku energii, trudności w koncentracji, braku zainteresowania życiem, a także problemy z odżywianiem i snem. Mogą pojawić się trudne emocje, takie jak złość, a także kłótliwość i pracoholizm. Również agresywne zachowania mogą mieć swoje źródło w depresji poporodowej. Młodzi ojcowie powinni mieć więc możliwość swobodnego wyrażania emocji i potrzeb oraz szukania pomocy w przypadku doświadczanej przez nich depresji poporodowej.

Znaczenie wsparcia w depresji poporodowej

Matki (zwłaszcza te, które rodziły po raz pierwszy) mogą nie zdawać sobie sprawy, że to czego doświadczają wykracza poza normę stanu psychicznego i fizycznego kobiety po porodzie. Poza tym nacisk społeczny czy rodzinny na to aby być dobrą matką powoduje, że kobieta niejednokrotnie boi się lub wstydzi przyznać do odczuwanych przez nią dolegliwości.

Dla wczesnego i skutecznego wykrywania depresji poporodowej ważna jest ocena stanu psychicznego kobiety w ciągu trzech pierwszych miesięcy po urodzeniu dziecka. Szczególnie wnikliwej obserwacji powinny być poddane kobiety z grup zwiększonego ryzyka depresji poporodowej.

Do najważniejszych czynników ryzyka DP zalicza się:

• wcześniejszą historię chorowania na depresję (lub chorobę afektywną dwubiegunową), w tym depresję poporodową lub depresję w trakcie ciąży,
• bardzo nasilony i przedłużający się smutek poporodowy (baby blues) lub poporodową hipomanię,
• występowanie poporodowych zaburzeń nastroju w rodzinie,
• występowanie zaburzeń lękowych przed zajściem w ciążę,
• stresujące wydarzenia życiowe w trakcie ciąży i w okresie poporodowym,
• brak partnera,
• konflikty małżeńskie, brak satysfakcji ze związku, małe wsparcie ze strony partnera i rodziny generacyjnej, złe relacje z matką, problemy zawodowe,
• niechcianą czy nieplanowaną ciążę,
• poważne problemy zdrowotne dziecka, tuż po urodzeniu,
• wcześniejsze poronienia lub urodzenia martwych dzieci,
• ciężki, długotrwały poród,
• złe wspomnienia pacjentki z sali porodowej związane z zachowaniem personelu, poczuciem uprzedmiotowienia, barku komunikacji i kontroli.

Bardzo czułym testem wykrywający poporodowe zaburzenia nastroju jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS). Składa się ona z dziesięciu krótkich pytań. Na każde z nich kobieta odpowiada samodzielnie, wybierając jedną z czterech możliwych odpowiedzi, najlepiej charakteryzującą jej odczucia w ciągu ostatnich siedmiu dni. Wypełnianie testu nie jest męczące i z reguły trwa krócej niż 5 minut. Kobiety, które uzyskują punktację graniczną (12, 13 pkt na 30 możliwych) prawdopodobnie cierpią na depresję i powinny zostać bardziej szczegółowo zbadane lub skierowane na konsultację do psychologa bądź psychiatry.

Leczenie łagodnych przypadków depresji poporodowej polega na zastosowaniu psychoterapii, psychoedukacji i wsparcia psychologicznego, w przypadkach bardziej nasilonych stosuje się dodatkowo leki przeciwdepresyjne. Najcięższe, rzadkie postaci DP wymagają leczenia w warunkach szpitalnych.

Depresję poporodową należy różnicować z następującymi jednostkami:

• Smutek poporodowy

  (SP) (inaczej: postpartum blues, maternity blues, baby blues). Jest on niezwykle powszechny – dotyczy 50-85%kobiet po porodzie. Zalicza się go do fizjologicznych reakcji kobiety na poród i ma krótkotrwały, samoograniczający się charakter. Rozwija się w ciągu kilku dni po porodzie, osiągając maksimum nasilenia objawów w 4– 5. dniu i może trwać od kilkunastu godzin do kilku dni, a ustępuje najczęściej około dziesiątego dnia po porodzie. Objawy SP to: umiarkowane obniżenie nastroju, labilność emocjonalna, płaczliwość, napięcie, drażliwość, nadmierna wrażliwość na bodźce, uczucie wyczerpania, trudności z koncentracją uwagi, częste bóle głowy, zaburzenia snu, spadek apetytu, niekiedy uczucie wrogości wobec męża. SP nie wymaga leczenia.

• Psychoza poporodowa

  (PP) – jest to rzadka choroba (0,1% kobiet), rozwijająca się w okresie od kilku dni do kilku miesięcy po porodzie (najczęściej w ciągu pierwszego miesiąca). Rozwija się bardzo gwałtownie, jej wczesne objawy to: bezsenność a nawet brak snu przez kilka kolejnych dni, brak odczuwania głodu, pobudzenie,  drażliwość, dysforia, unikanie kontaktów z dzieckiem, niepodejmowanie opieki nad dzieckiem. Po pewnym czasie pojawiają się urojenia i omamy o treści związanej z dzieckiem czy porodem (np. przekonanie o nawiedzeniu dziecka przez demona, głosy nakazujące zabicie siebie lub dziecka). Niekiedy do obrazu choroby dołączają się zaburzenia świadomości, dezorientacja i silny niepokój ruchowy. Psychoza poporodowa rozwija się najczęściej u kobiet z wcześniejszymi rozpoznaniami choroby dwubiegunowej czy schizofrenii. Przypadki PP ze względu na zagrożenie życia matki lub dziecka wymagają  hospitalizacji oraz intensywnego leczenia psychiatrycznego (leki przeciwpsychotyczne, terapia elektrowstrząsowa).

• Hipomania poporodowa

  – jest to stan (obserwowany u kilku do kilkunastu procent kobiet po porodzie)  który swoim nasileniem i ilością zjawisk przekracza normalną, fizjologiczną „euforię” zawiązaną z urodzeniem dziecka. U kobiety w ciągu kilku dni po porodzie rozwijają się: znaczne wzmożenie nastroju, wielomówność, gonitwa myśli, mnożenie pomysłów, spadek potrzeby snu, trudności w skupieniu uwagi. Hipomania poporodowa jest zjawiskiem krótkotrwałym i samoistnie ustępującym. Z reguły nie wymaga ona leczenia. Należy jednak pamiętać, że może ona stanowić zapowiedź rozwoju depresji poporodowej.

Opracował dr hab. med. Marcin Siwek, na podstawie:

• Marcin Siwek, Dominika Dudek. „Depresja poporodowa. Czynniki ryzyka, wykrywanie” – rozdział w książce „Problemy zdrowia psychicznego kobiet” (red. Joanna Meder), Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków, 2003,
• Marcin Siwek „Szczególne populacje kliniczne a zaburzenia ze spektrum dwubiegunowego” – wykład na konferencji: Medycyny Praktycznej Psychiatrii „Kontrowersje w psychiatrii”, Kraków, 2011.