Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja (jednobiegunowa, nawracająca) należy do głównych przyczyn niesprawności i niezdolności do pracy na świecie i jest zarazem najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym.
Występuje dwa razy częściej u kobiet, a w ciągu całego życia zapada na nią kilkanaście procent dorosłych. Powszechność występowania tego zaburzenia sprawia, że jest ono obecnie uznawane za chorobę cywilizacyjną. Mimo rozwoju medycyny oraz świadomości społecznej, szacuje się, że u ponad połowy osób cierpiących na depresję nie zostaje ona rozpoznana. Odpowiednie leczenie otrzymuje około połowa chorych z prawidłowym rozpoznaniem. Oznacza to, że wiele ludzi nadal cierpi na depresję, mimo, że dysponujemy odpowiednimi metodami diagnostycznymi i terapeutycznymi aby im pomóc. Depresja jest chorobą, która wymaga leczenia i choć może nawracać, to właściwa terapia jest zazwyczaj skuteczna.
Objawy charakterystyczne dla depresji
Są to między innymi:
- utrata radości życia i odczuwania przyjemności (anhedonia),
- smutek, obniżenie nastroju, płaczliwość, zobojętnienie, poczucie pustki,
- utrata energii życiowej, przewlekłe zmęczenie i męczliwość, apatia,
- trudności w codziennym funkcjonowaniu, zanik zainteresowań, niemożność podjęcia czy rozpoczęcia różnych czynności (np. zrobienia makijażu, pójścia do pracy lub podjęcia dobrze znanych zadań, zrobienie zakupów itp.),
- poczucie wewnętrznego napięcia i niepokoju, czemu może towarzyszyć pobudzenie psychoruchowe,
- pesymistyczna ocena własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, poczucie utraty sensu życia, poczucie braku nadziei,
- zaniżone poczucie własnej wartości i samoocena, przekonanie o byciu bezwartościowym,
- stany lękowe – poczucie stale utrzymującego się lęku o nieokreślonym, przewlekłym charakterze oraz zamartwianie się o przyszłość,
- myśli rezygnacyjne, myśli o śmierci, myśli i tendencje samobójcze,
- osłabienie pamięci i koncentracji uwagi,
- zaburzenia snu (trudności w zasypianiu i częste budzenie się, zwłaszcza bardzo wcześnie rano). Czasami bywa odwrotnie – rozwija się nadmierna senność, także w ciągu dnia,
- zmiany apetytu – zwieszenie lub zmniejszenie (aż do zaniku łaknienia), poczucie, że pokarmy straciły smak. Może to skutkować nadmiernym chudnięciem, a w przypadku nadmiernego łaknienia i objadania się – może dojść do zwiększenia masy ciała. To ostatnie zjawisko może być nasilane prze brak aktywności ruchowej,
- spadek popędu seksualnego, brak ochoty na seks, który nie sprawia przyjemności,
- dobowe wahanie samopoczucia – zazwyczaj gorsze samopoczucie rano, nieco lepsze wieczorem (choć bywa też odwrotnie).
W stanach bardzo głębokiej depresji mogą wystąpić:
- urojenia (fałszywe, chorobowe i nie poddające się korekcie ze strony otoczenia, przekonania) winy, ubóstwa, nieuchronnej kary, końca życia lub świata, katastrofy rodzinne lub osobistej,
- omamy (głównie głosy potwierdzające treść urojeniowych przekonań lub namawiające do wyrządzenia sobie krzywdy),
- osłupienie (tj. zahamowanie aktywności ruchowej, zerwanie kontaktu z otoczeniem).
Przyczyny depresji
Współcześnie wymienia się następujące przyczyny depresji:
- biologiczne (np. czynniki genetyczne, zaburzenia neurotransmisji w mózgu, choroby przewlekłe, uzależnienia),
- psychologiczne (np. traumatyczne, stresujące wydarzenia życiowe, trudności w relacjach innymi),
- społeczne i kulturowe (np. samotność, brak wsparcia, trudności zawodowe, materialne, mieszkaniowe).
Czynniki te zazwyczaj występują równocześnie i wzajemnie na siebie wpływają.
Rozpoznanie depresji
Podstawowym sposobem rozpoznawania depresji jest dokładne badanie psychiatryczne, które opiera się na specjalistycznej rozmowie z pacjentem. Dobrze jest jeśli psychiatra ma również możliwość porozmawiać z bliskimi chorej osoby. Duże znaczenie ma też dążenie do wykrycia ewentualnych innych problemów pacjenta, na przykład nadużywania substancji psychoaktywnych, zaburzeń lękowych, czy współwystępujących chorób somatycznych, mogących imitować lub nasilać objawy depresji (np. choroby tarczycy, układu krążenia, neurologiczne, zakaźne i autoimmunologiczne itp.). Czasami stosuje się dodatkowe metody rozpoznawania depresji i monitorowania jej przebiegu, takie jak specjalistyczne kwestionariusze i testy (np. inwentarz depresji Becka, skala depresji Hamiltona, skala Montgomery-Asberg).
Leczenie depresji
Jednym z podstawowych warunków powodzenia terapii jest dobra współpraca między pacjentem i jego bliskimi a lekarzem. Warto aby chory próbował określać własne cele lecenia, obserwował się i zadawał pytania. Pacjent mający wpływ na wybór terapii i rozumiejący jej cele oraz sposoby ich realizacji lepiej przestrzega zaleceń, co jest kolejnym warunkiem powodzenia leczenia. Kolejnym ważnym czynnikiem jest psychoedukacja, co pozwala lepiej zrozumieć chorobę, a tym samym – lepiej sobie z nią radzić.
Leczenie depresji obejmuje:
- stosowanie leków przeciwdepresyjnych, dobranych stosownie do charakteru objawów depresji i spodziewanych działań niepożądanych,
- psychoterapię i psychoedukację (w epizodzie depresji szczególnie zalecana terapia poznawczo-behawioralna, skierowana na rozwiązywanie problemów oraz terapia wspierająca),
- fototerapię (metoda skuteczna w przypadku depresji sezonowej),
- elektrowstrząsy, które bywają wskazane w przypadku niepowodzenia farmakoterapii lub gdy jest ona przeciwwskazana oraz w stanach zagrożenia życia spowodowanych objawami depresji.
Korzystny wpływ na stan zdrowia pacjenta mogą też mieć regularne i umiarkowanie nasilone ćwiczenia fizyczne.
Terapia depresji jest zazwyczaj długotrwała. Leki przeciwdepresyjne nie mają działania doraźnego i nie przynoszą natychmiastowej ulgi. Poprawa rozwija się powoli i wymaga regularnego przyjmowania leków. Wprawdzie długotrwałej farmakoterapii zwykle nie towarzyszą nasilone bądź liczne skutki uboczne, warto jednak informować lekarza o swoich obawach w tym zakresie, gdyż to ułatwia wspólny wybór odpowiedniego leku. Koniecznie trzeba też informować o innych przyjmowanych lekach, przepisanych przez innego lekarza lub dostępnych bez recepty (dotyczy to tez preparatów ziołowych). Należy podkreślić, że leki przeciwdepresyjne nie uzależniają.
Farmakoterapii nie można przerywać w sposób nagły – wskazane jest stopniowe odstawianie leku. Przeciwnym razie pacjentowi grozi wystąpienie nieprzyjemnych objawów, które czasami bywają podobne do objawów, które były powodem rozpoczęcia leczenia. Po uzyskaniu odpowiedniej poprawy samopoczucia konieczne dalsze, profilaktyczne przyjmowanie leku przez co najmniej 6–12 miesięcy (a w przypadku kolejnego epizodu depresji nawet dłużej). Postępowanie to ma na celu zabezpieczenie pacjenta przez nawrotem choroby.
Podsumowanie
Na koniec należy podkreślić, że depresja jest realną i poważną chorobą, a nie kaprysem lub „wymysłem” pacjentów, czy współczesności. Jest zarazem chorobą, którą można i należy leczyć. Przy prawidłowym rozpoznaniu i odpowiedniej terapii u zdecydowanej większości pacjentów są szanse na jej ustąpienie i na powrót do satysfakcjonującego życia. Terapia jednak powinna być długotrwałą, żeby zabezpieczyć pacjenta przed nawrotem.
Opracował zespół lekarzy Centrum Dobrej Terapii
