Małżeństwo, czy związek partnerski to jedna z najważniejszych relacji dorosłego życia. Należy podkreślić, iż w sytuacji choroby psychicznej, kontekst interpersonalny może wpływać na jej przebieg, poprzez np.: zmianę poziomu stresu odczuwanego przez osobę chorą, budowanie lub utratę wsparcia społecznego oraz podwyższanie lub obniżanie poczucia własnej wartości w związku z wypełnianiem roli małżeńskiej/partnerskiej.
Wpływ choroby psychicznaej na relacje w rodzinie
Jak wskazują wyniki badań, tzw. funkcjonalna adaptacja (tj. akceptowanie sytuacji choroby psychicznej oraz pogłębianie wiedzy na jej temat, współpraca z lekarzem psychiatrą i psychoterapeutą itd.) może zaowocować krótszym czasem chorowania i szybszym powrotem pacjenta do zdrowia. Tak zwana adaptacja dysfunkcjonalna (postawa stanowiąca przeciwieństwo zachowań opisanych powyżej) może natomiast powodować narastanie trudności w małżeństwach czy związkach partnerskich, a także całych rodzinach, dotykając nie tylko wzajemnych relacji, ale przejawiając się również w osobistych problemach osób zdrowych pozostających w związku z chorującymi.
Na skutek choroby wiele aspektów intymnej relacji między małżonkami (partnerami) może ulec zmianie. Obszarem, który bardzo często jest dotknięty obecnością choroby psychicznej bywa seksualność, lecz nie tylko. Pojawiające się konflikty, zakłócona komunikacja oraz wzajemne niezrozumienie mogą prowadzić do poczucia osamotnienia zarówno wśród osób chorujących, jak i ich małżonków/partnerów.
Dlaczego wsparcie dobrze poinformowanych bliskich jest istotne
Powyżej opisane problemy pojawiające się na płaszczyźnie relacji podkreślają istotę włączania małżonków/partnerów w program leczenia pacjenta chorującego na zaburzenia psychiczne (w szczególności dotyczy to depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej – ChAD), nie tylko ze względu na niego samego, ale również z powodu konsekwencji, jakie ponoszą partnerzy.
Nie ulega wątpliwości, iż każdy epizod choroby jest stresującym wydarzeniem życiowym dla wszystkich członków rodziny. Nawet jeśli stan chorego jest stabilny, najbliższemu otoczeniu pacjenta towarzyszy ciągły stres, a także lęk przed nawrotem i zaostrzeniem choroby. Członkowie rodziny pacjenta pozostawieni bez uwagi czy opieki personelu medycznego, mogą borykać się z poczuciem bezsilności oraz wrażeniem braku wpływu na przebieg choroby swojego bliskiego. Czasem też (z powodu niewiedzy) ich dobre intencje mogą przynosić negatywne skutki: np. stosowanie pozornie dobrych rad, typu „weź się w garść”, „jakbyś chciał/a, to byś mógł/mogła”, „zmień perspektywę myślenia”, nie tylko nie pomaga, ale możne nawet nasilić stan depresyjny. Zachęcanie chorego do radzenia sobie z hipomanią/manią poprzez wydatek energii, np. uprawianie sportu, również może doprowadzić do zaostrzenia się objawów.
Z drugiej strony dobrze poinformowani, wspierający bliscy mogą odegrać znaczącą rolę w procesie powrotu do zdrowia, co wskazuje na realną potrzebę rozwoju psychoedukacji skierowanej również do członków najbliższej rodziny, umożliwiającej im nabycie szerszej wiedzy na temat zaburzeń, poznanie nowych sposobów rozwiązywania problemów, a tym samym, skuteczne obniżenie ryzyka nawrotu choroby. Analizy pokazują wyraźnie, iż bliscy pacjentów z ChAD radzą sobie skuteczniej z sytuacją choroby w momencie, kiedy mają świadomość, iż symptomy powodowane są zaburzeniem, a nie kaprysem, czy cechami charakteru. Wyniki badań wskazują, iż wśród partnerów osób chorujących na ChAD na plan pierwszy wysuwa się trudność z odnalezieniem normalnego lub akceptowalnego wyjaśnienia dla stanu, w jakim znajduje się pacjent. To natomiast, odzwierciedla się w ich poczuciu winy, zwątpienia, czy doświadczaniu bycia niedostosowanym, co utrudnia relację z chorującym. Niektórzy badacze uważają nawet, że dysfunkcjonalne relacje małżeńskie są jedną z przyczyn utrzymywania się depresji „lekoopornej” (nie odpowiadającej na dwie lub więcej prawidłowo przeprowadzone kuracje przeciwdepresyjne).
Pozytywne aspekty wsparcia bliskich
Warto podkreślić, iż świadome i konstruktywne współtowarzyszenie zdrowego partnera w chorobie pacjenta może obfitować w pozytywne dla obu stron skutki, a mianowicie wzrost takich uczuć jak miłość, współczucie, empatia, a także zwiększone poczucie satysfakcji i wdzięczności. Doniesienia te podkreślają wagę edukowania bliskich osób chorujących i pomagania im w nadawaniu właściwego znaczenia sytuacji choroby, co pozwoliłoby uchronić również ich samych przed doświadczaniem frustracji, czy żalu oraz innych negatywnych konsekwencji będących skutkiem choroby.
Wydaje się zatem, iż prawidłowo funkcjonujący związek małżeński, a także wiedza dotycząca zaburzeń, mają zdolność do zmniejszania wpływu niekorzystnych sytuacji życiowych i stresu związanego z obecnością choroby na samego pacjenta (np. poprzez skracanie czasu chorowania, lepsze rozumienie choroby), ale także na współmałżonka (np. poprzez szybszą adaptację i adekwatne reagowanie – wykrywanie wczesnych objawów, motywowanie do leczenia, wspólne dbanie o zdrowy styl życia itd.).
Wsparcie bliskich – na jakich etapach leczenia i w jakim stopniu?
Z powyższych względów ważne jest, aby pacjenci z rozpoznaniem depresji, a w szczególności choroby dwubiegunowej włączali w proces leczenia swoich partnerów. O tym, jaki powinien być udział partnera w procesie leczenia, decydować powinien lekarz prowadzący lub terapeuta w porozumieniu z pacjentem. Istnieje bardzo wiele etapów oraz obszarów leczenia, w których partner pacjenta może okazać się pomocny lub też sam otrzymać właściwe wsparcie. Należą do nich między innymi: psychoedukacja w chorobie dwubiegunowej (wybrane spotkania), konsultacje i terapia par, wybrane wizyty u psychiatry, na które pacjent może przyjść z małżonkiem.
Pewna część interwencji powinna skupiać się również na samych małżonkach czy partnerach osób z depresją, czy ChAD i dotyczyć takich aspektów, jak sposoby zadbania o siebie, stawianie granic, obniżania napięcia, radzenia sobie z emocjami i rozwiązywania problemów osobistych. Mogą do tego służyć: indywidualne konsultacje u psychologa czy psychoterapeuty, sesje coachingu, treningi relaksacji.
Podsumowanie
Na koniec warto podkreślić, że oprócz osób chorujących psychicznie, to właśnie ich partnerów należy w pierwszej kolejności wyposażyć w umiejętności skutecznego adaptowania się do sytuacji choroby, tak aby w tym trudnym okresie mogli stać się skutecznym wsparciem zarówno dla pacjentów, jak i dla samych siebie.
Opracowała mgr Aleksandra Arciszewska
