Relacja terapeutyczna
to wyrażanie i wzajemna wymiana uczuć oraz postaw w relacji pacjent-psychoterapeuta. W trakcie spotkań psychoterapeutycznych, kształtuje się szczególna więź, która ma służyć jedynie procesowi leczenia.
Relacja terapeutyczna bez względu na przyjętą orientację psychoterapeutyczną, uznana jest za najważniejszy element doświadczenia w procesie terapii. Osiągnięcie zmian w wyniku psychoterapii jest możliwe właśnie dzięki nawiązanej dobrej współpracy z terapeutą, opartej na wzajemnym zaufaniu i wspólnym realizowaniu ustalonych celów oraz analizowaniu tego co pojawia się w przestrzeni terapeutycznej. Zarówno pacjent jak i psychoterapeuta powinni być przekonani, że zmiana jest możliwa, dokładając starań nad jej wprowadzaniem. Pacjent ma w tym procesie kluczową rolę, gdyż to on decyduje jakie zmiany w swoim życiu wprowadzi, a jakich nie chce na ten moment wdrażać.
Pozytywna relacja terapeutyczna
nie powstaje sama z siebie, ale musi być tworzona i podtrzymywana w procesie terapii, a w przyszłości – w zdrowy sposób zakończona. Dobrze ukształtowana relacja daje pacjentowi poczucie bezpieczeństwa, chęć zaangażowania się w swój proces psychoterapii, cechuje ją szacunek i wzajemne zaufanie. Kształtowana jest ona poprzez wpływ pacjenta i terapeuty na swoje zachowania werbalne i niewerbalne. W terapii wszystko ma znaczenie, analizuje się rzeczy bardzo ważne, ale też wiele uwagi poświęca się sprawom z pozoru nieistotnym, których zrozumienie pomaga rozwiązać różnego typu problemy i lepiej zrozumieć funkcjonowanie psychospołeczne pacjenta.
Sesje psychoterapeutyczne odbywające się w atmosferze spokoju i powagi, dają większą przestrzeń do budowania porozumienia na rzecz wprowadzania zmian. Już na początku spotkań terapeutycznych terapeuta podkreśla współodpowiedzialność za efekty terapii oraz konieczność aktywnego i regularnego udziału pacjenta we własnej terapii.
W trakcie procesu diagnostycznego psychoterapeuta wspólnie z pacjentem określa zagadnienia do pracy terapeutycznej. Mogą one dotyczyć np. zrozumienia objawów, przeżyć, funkcjonowania w relacjach z innymi osobami. To pacjent dokonuje wtedy wyboru czy chce podjąć psychoterapię, czy na ten moment nie jest taką formą pracy nad sobą zainteresowany.
Jeśli psychoterapia się rozpocznie, to analizuje się przede wszystkim treści zgłaszane przez pacjenta. Niejednokrotnie w czasie trwania terapii omawia się dość szczegółowo różne aspekty relacji terapeutycznej, aby lepiej zrozumieć to co dzieje się w procesie leczenia oraz między pacjentem a terapeutą. Psychoterapeuta stara się być uważnym na to, co dzieje się w relacji z danym pacjentem, aby móc odnosić się do jego problematycznych mechanizmów funkcjonowania i przeżywania. Zakłócenia pojawiające się w realnej relacji miedzy pacjentem a psychoterapeutą mogą być wskazówką głębszej problematyki pacjenta.
W procesie psychoterapii dużą wagą przykłada się do identyfikacji dwóch zjawisk: przeniesienia i przeciwprzeniesienia
- Przeniesienie oznacza, że pacjent nieświadomie przenosi na terapeutę swoje doświadczenia życiowe w relacjach z osobami znaczącymi. Tego typu zachowania mają formę czasowej i odwracalnej regresji, która ujawnia się wielokrotnie i konsekwentnie w relacji terapeutycznej. W praktyce oznacza to, iż pacjent w gabinecie terapeutycznym powtarza (często problematyczne) zachowania ujawniane w swoim życiu, ale tutaj jest możliwość dążenia do bezpiecznego ich rozumienia i następnie – zmiany. Przestają one być niejasne, pacjent uzyskuje wgląd i poczucie wpływu na to jak postępuje i przeżywa siebie i innych.
- W odpowiedzi na reakcje pacjenta w terapeucie może uruchomić się zjawisko przeciwprzeniesienia, rozumianego jako odbiór reakcji przeniesieniowych pacjenta w kontekście nierozwiązanych i czasami nieświadomych konfliktów terapeuty np. terapeuta reaguje opiekuńczością na sytuacje bezradności. Ten drugi aspekt psychoterapeuta omawia w trakcie swojej superwizji.
Analiza relacji terapeutycznej wzbogaca wiedzę pacjenta o jego funkcjonowaniu w relacjach z innymi osobami. Omawianie jej jest bardzo dobrym sposobem na poradzenie sobie i zrozumienie różnych trudnych emocji kierowanych do psychoterapeuty. Wprowadzanie swoich uczuć, emocji, postaw do dialogu z psychoterapeutą może zapobiegać nadmiernej frustracji, oporowi przed omawianiem ważnych treści, zbyt wczesnemu przerwaniu terapii itp. Dobre omówienie relacji terapeutycznej wpływa korzystnie na proces leczenia.
