Pojęcie kryzysu wywodzi się z greckiego słowa krisis odpowiadającego polskiemu przymiotnikowi „krytyczny”. O kryzysie psychologicznym mówimy wtedy, gdy trudne wydarzenie (lub wydarzenia) życiowe powoduje przeciążenie zdolności osoby do skutecznego radzenia sobie.
Bardziej precyzyjnie kryzys psychologiczny można określić jako rodzaj reakcji osoby na wydarzenia krytyczne, w której można zaobserwować:
-
zaburzenie homeostazy psychologicznej,
-
niewydolność dotychczasowych mechanizmów radzenia sobie osoby w utrzymywaniu wewnętrznej równowagi emocjonalnej,
-
poziom stresu związany z kryzysem skutkujący istotnym pogorszeniem codziennego funkcjonowania.
Wydarzenia krytyczne – co to takiego?
Wydarzenie krytyczne można zdefiniować jako każde doświadczenie stresujące, które cechuje potencjał do wyzwolenia reakcji kryzysowej w osobie. Innymi słowy wydarzenie krytyczne to rodzaj bodźca a kryzys psychologiczny to rodzaj reakcji na ten bodziec.
Pośród wydarzeń krytycznych szczególne miejsce zajmują te o nasileniu ekstremalnym, zwane niekiedy wydarzeniami traumatycznymi. Najczęściej wiążą się one z narażeniem na sytuację zagrożenia życia lub ryzyko poważnego urazu, a także z innymi okolicznościami naruszającymi integralność fizyczną osoby, jak np. katastrofy naturalne, wypadki komunikacyjne czy doświadczenie przemocy.
Rola przekonań w kontekście kryzysu psychologicznego
Kryzys psychologiczny może być także rezultatem podważenia głęboko zakorzenionych przekonań, dotyczących np. relacji międzyludzkich, wiary czy wyznawanych wartości. Kryzysu psychologicznego może na przykład doświadczyć osoba przekonana o fundamentalnym znaczeniu wierności w związku, która dopuszcza się zdrady partnera, lub osoba głęboko wierząca, która traci bliską osobę.
Jak przebiega kryzys psychologiczny
W obliczu kryzysu psychologicznego, osoba nim dotknięta często doświadcza zaburzenia codziennego funkcjonowania, trudności w „ogarnianiu rzeczywistości”, czy trudności w utrzymaniu poczucia sensu i celowości życia. Może jej towarzyszyć m.in. nieprzyjemne poczucie pobudzenia, niepokoju, zaburzenia snu (bezsenność lub wybudzenia w nocy), natrętne wspomnienia wydarzenia krytycznego w formie żywych obrazów oraz skłonność do wycofywania się z codziennych aktywności. Wpływ wydarzeń krytycznych, a szczególnie wydarzeń traumatycznych może być bardzo znaczny i utrzymywać się nawet przez całe życie, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie działania zaradcze. Są one domeną działu pomocy psychologicznej zwanego interwencją kryzysową.
Warto zauważyć, że kryzys psychologiczny możemy rozumieć nie tylko jako zagrożenie, ale także jako szansę – a jedno nie wyklucza drugiego. Pomyślne przebycie kryzysu psychologicznego stwarza możliwość rozwoju i wzrostu osobistego. To także szansa na nabycie nowych umiejętności radzenia sobie, jak również na zmianę starych, niekiedy niefunkcjonalnych przekonań. Nierzadko osoby, które przebyły kryzys psychologiczny weryfikują swój system wartości, umacniając osobiste poczuciu sensu i celowości życia, w myśl zasady „co cię nie zabije, to cię wzmocni”.
Jak sobie poradzić z kryzysem psychologicznym?
W niektórych przypadkach reakcji kryzysowych korzystne może być spotkanie z psychologiem w celu psychoedukacji – ułatwienie zrozumienia co się z nami dzieje, tak aby nasze reakcje były mniej tajemnicze, a tym samym mniej niepokojące. To szansa na zmniejszenie poziomu lęku, obaw, napięcia i poczucia bezradności. W ostrej fazie kryzysu wskazana może być psychoterapia wspierająca, a w okresie wychodzenia z niego – psychoterapia poznawczo-behawioralna (w celu ułatwienia zmian w zakresie dysfunkcjonalnych przekonań) albo psychoterapia psychodynamiczna (nastawiona na wgląd emocjonalny i zrozumienie swoich reakcji uczuciowych), tak aby łatwiej było wprowadzać odpowiednie zmiany w swoim funkcjonowaniu i w relacjach z ludźmi. Są to sposoby na konstruktywne wykorzystanie kryzysu i na to aby był on bardziej szansą na rozwój, niż tylko niosącym cierpienie, bolesnym wydarzeniem życiowym.
Opracował: mgr Grzegorz Mączka
