Świadome korzystanie z emocji jako źródła informacji o sobie i świecie, jest jednym z podstawowych elementów inteligencji emocjonalnej. Może ona poprawić relacje z innymi osobami oraz komfort osobisty. Trafne rozpoznawanie i odczytywanie sygnałów płynących z emocji może wpływać na podejmowanie właściwszych decyzji życiowych, zwiększyć skuteczność rozwiązywania problemów i konfliktów, pozwolić efektywniej komunikować się z innymi. Może pomóc również w zadbaniu o realizację własnych potrzeb i lepsze rozumienie postaw innych osób. Korzystanie z inteligencji emocjonalnej może podnosić efektywność działań i zapobiegać codziennym frustracjom.
Co to jest inteligencja emocjonalna?
Inteligencja emocjonalna to termin, który zdobywa w ostatnich latach coraz większą popularność. Wprowadzili go do psychologii w 1990 r. dwaj amerykańscy badacze tego zjawiska — Peter Salovey i John Mayer. Według nich inteligencja emocjonalna to kompetencje osobiste człowieka, które pełnią funkcję uzupełniającą w stosunku do zdolności czysto intelektualnych. Z badań dotyczących jakości życia i poziomu osiągnięć wynika, że istotne są zdolności poznawcze i cechy charakteru danej osoby. Człowiek obdarzony wysoką inteligencją emocjonalną potrafi dostrzec pojawiające się emocje, zrozumieć je i zarządzać nimi. Umie także wykorzystać je do wspomagania procesu myślenia.
Obecnie inteligencja emocjonalna rozumiana jest jako zespół zdolności poznawczych człowieka lub jako zbiór określonych cech osobowości. Ze względu jednak na wielowymiarowość inteligencji emocjonalnej nie stworzono dotąd jej jednoznacznej definicji. Psycholodzy stworzyli za to kilka teorii wyjaśniających to zjawisko. Na przykład w modelu Daniela Golemana inteligencja emocjonalna to połączenie zdolności rozumienia emocji z umiejętnością zarządzania nimi, motywowaniem siebie, empatią i kompetencjami społecznymi. Według Golemana inteligencja emocjonalna jest trzonem psychiki człowieka i stanowi o charakterze jednostki.
Z czego składa się inteligencja emocjonalna?
Składa się na nią pięć cech:
- samoświadomość – spostrzeganie i rozumienie tego co czuje się w danej chwili, zwłaszcza w sytuacjach trudnych i decyzyjnych,
- samoregulacja – umiejętność panowania nad emocjami, np. zdolność uspokajania siebie, znoszenia frustracji, sprawność dochodzenia do równowagi psychicznej,
- motywacja – umiejętność podporządkowania emocji i myśli realizacji wybranych celów,
- empatia – umiejętność rozpoznawania emocji u innych, szybsze zrozumienie tego co inna osoba potrzebuje,
- umiejętności w relacjach interpersonalnych – zdolność nawiązywania relacji z innymi, umiejętność pełnienia ról społecznych, pracy w grupie itp.
Każda z tych cech ulega zmianom na przestrzeni życia człowieka. Można je również świadomie rozwijać, a poprzez to – poprawiać na co dzień jakość swojego życia i funkcjonowania w relacjach z innymi.
Jakie są cechy inteligencji emocjonalnej?
Teoria inteligencji emocjonalnej może wyjaśnić jakie cechy składają się na umiejętność prawidłowego funkcjonowania w zorganizowanym społeczeństwie. Badacze zjawiska inteligencji emocjonalnej wyodrębnili kilka aspektów, które sprawiają, że osoby cechujące się wysokim poziomem inteligencji emocjonalnej potrafią zaspokajać własne potrzeby w społecznie akceptowany sposób oraz budować pozytywne relacje z otoczeniem. Jakie czynniki decydują o tym, że jesteśmy lubiani, realizujemy zamierzone cele i tworzymy udane relacje z innymi ludźmi?
Inteligencja emocjonalna obejmuje trzy grupy kompetencji. Pierwszą z nich są kompetencje psychologiczne. Osoby wyposażone w ten typ umiejętności potrafią rozpoznawać swoje emocje i uczucia oraz komunikować je innym w sposób niepowodujący konfliktów. Potrafią również trafnie rozpoznawać stany emocjonalne innych osób i adekwatnie na nie reagować. Ten aspekt inteligencji emocjonalnej łączy się z pojęciem empatii, która zaliczana jest natomiast do kompetencji społecznych. Wysoki stopień empatii, czyli umiejętności doświadczania emocji innych osób, wiąże się z zachowaniami prospołecznymi, a nawet altruistycznymi. Zaobserwowano również, że osoby obdarzone empatią zwykle nawiązują więcej satysfakcjonujących relacji i posiadają wyższą pozycję w grupie.
Do innych cech zaliczanych do kompetencji społecznych należy także perswazja, a więc umiejętność zjednywania sobie innych osób do realizacji celów, a także zdolności przywódcze — motywowanie siebie i innych. Z tą ostatnią cechą wiąże się również sumienność rozumiana jako konsekwencja w działaniu i przyjmowanie odpowiedzialności za wykonanie zadań.
Inteligencja emocjonalna w swoim aspekcie społecznym obejmuje również asertywność. Osoby asertywne potrafią wyrażać własne zdanie i bronić własnych granic. Jednak asertywność, jeśli nie idą z nią w parze inne kompetencje społeczne, nie świadczy o wysokiej inteligencji emocjonalnej. Asertywność powinna być równoważona przez umiejętność współpracy w grupie i zdolności adaptacyjne — zarządzanie emocjami, umiejętność działania pod wpływem stresu i elastyczność w dostosowaniu się do życiowych zmian.
W jaki sposób można korzystać z inteligencji emocjonalnej w życiu codziennym?
Jeśli pojawiają się problemy i narastają związane z nimi emocje, zwiększa się napięcie wewnętrzne, warto pozwolić sobie na chwilę refleksji i zaobserwować swój stan wewnętrzny, jednocześnie powstrzymując się od bezpośredniej reakcji. Warto też wtedy zapytać siebie – „Co te emocje chcą mi zakomunikować?”, „Co czuję?”, „Jakie pojawiają się myśli?”, „Czy i jakie objawy z ciała temu towarzyszą?”, „Co dla mnie oznaczają te sygnały?”.
Reflektowanie własnych stanów emocjonalnych pozwala w sposób bardziej świadomy podejść do zaistniałej sytuacji oraz zobaczyć ją z innej perspektywy. Adekwatne odczytanie pojawiających się emocji jest pomocne w samodzielnej ocenie zdarzeń. Korzystanie z informacyjnej funkcji emocji jest pomocne w wypracowywaniu bardziej niezależnych reakcji, pozwalających na to, by nie ulegać motywacjom oraz emocjom innych osób. Jednocześnie istotne jest to, aby być uważnym na to, co druga osoba ma do powiedzenia, jakimi wartościami się kieruje, jakie ma intencje. Warto starać się nie zakładać z góry jaki ktoś jest, unikać oceniania, starać się nie myśleć stereotypowo. Przydatne jest zaufanie swojej intuicji. Dobrze jest starać się nie brać tego co się wydarza do siebie. Istotne jest by pamiętać, że nie trzeba być doskonałym, można popełniać błędy i się do nich przyznawać.
I na koniec – w przypadku reflektowania pojawiającej się potrzeby pomocy, warto poprosić o nią osobę, której się ufa.
Opracowała mgr Jolanta Ryniak na podstawie:
Goleman D. : Inteligencja emocjonalna. Media Rodzina of Poznań 1995
Segal J. : Jak pogłębić inteligencję emocjonalną. J.Santorski&Co 1997
