Neurotyzm to jedna z popularnie opisywanych w psychologii cech osobowości. Charakteryzuje się względnie trwałą tendencją do doświadczania „negatywnych” stanów emocjonalnych (określenie „negatywne” występuje w cudzysłowie, gdyż choć w języku potocznym przyjęło się mówienie o niektórych uczuciach jako negatywnych, to jednak każdy człowiek ich doświadcza i każde z tych uczuć ma swoją ważną i potrzebną funkcję, stąd określanie ich negatywnymi wydaje się spełniać niepotrzebnie oceniającą funkcję).
Czym charakteryzuje się neurotyk?
Osoby neurotyczne cechują się większą skłonnością do doświadczania takich uczuć jak lęk, gniew, zazdrość, smutek czy poczucie winy. Dotkliwiej reagują na codzienny stres i słabiej sobie z nim radzą. Są często skrępowane i nieśmiałe. Neurotyzm jest również czynnikiem ryzyka występowania zaburzeń typu fobii, zaburzeń nastroju, lęku panicznego oraz innych zaburzeń lękowych, określanych dawniej nerwicami. Sam neurotyzm nie jest natomiast zaburzeniem ani chorobą, a jedynie jednym z elementów (cechą) charakteryzujących ludzką osobowość.
Przeciwieństwem neurotyzmu jest stabilność emocjonalna, charakteryzująca się łagodniejszą reakcją na stres, spokojem i mniejszą skłonnością do bycia spiętym czy pobudzonym. Z drugiej strony, choć osoby stabilne emocjonalnie doświadczają mniej trudnych uczuć, to nie koniecznie muszą przeżywać więcej uczuć „pozytywnych”. Wysoki wskaźnik doświadczania uczuć przyjemnych wiąże się raczej z inną, niezależną cechą osobowości jaką jest ekstrawersja. I tak, na przykład neurotyczni ekstrawertycy przeżywają wiele zarówno miłych jak i nieprzyjemnych uczuć, trochę jak w emocjonalnej „kolejce górskiej”. Natomiast osoby o niskim poziomie neurotyzmu i wysokiej ekstrawersji są zwykle bardziej radosne i zadowolone z życia.
Cechy osoby neurotycznej
Neurotyzm, obok ugodowości, otwartości na nowe doświadczenia, sumienności i ekstrawersji jest składową tak zwanej Wielkiej Piątki w psychologicznej teorii cech osobowości. Neurotyzm sam w sobie nie jest więc ani chorobą, ani anomalią. Natomiast w przypadku jego nasilenia i dominacji nad innymi cechami, a także związanym z tym dyskomfortem, a niekiedy nawet cierpieniem, możemy mówić o neurotyzmie jako zaburzeniu.
Teoria osobowości opisuje natężenie danej cechy w skali 1-10. Jeśli więc natężenie zachowań neurotycznych oscyluje blisko końca skali, powinno to wzbudzić nasz niepokój. Dzieje się tak wtedy, gdy obserwujemy u siebie wymienione poniżej cechy.
Nadmierne zamartwianie się
Neurotyk poświęca czas na zamartwianie się o siebie, partnera, dzieci i bliskich. W każdej sytuacji przeczuwa niebezpieczeństwo i zagrożenie. Z tego powodu rzadko opuszcza swoją strefę komfortu i decyduje się podjąć nowe wyzwania. Nie pozwala też na to osobom, które są mu bliskie.
Brak równowagi emocjonalnej
Osoba o cechach neurotyka ma często zmienny nastrój z przewagą emocji negatywnych takich jak irytacja, złość, niepokój, strach, zazdrość, samotność czy poczucie winy. Choć trudne emocje też są potrzebne, to problemem neurotyka jest ich nadmiar i ogromna łatwość przechodzenia od jednego stanu z tej grupy do drugiego.
Niska odporność na stres
Osobom neurotycznym często zdarza się, że nieistotny z pozoru problem dnia codziennego urasta do ogromnych rozmiarów i przerasta je emocjonalnie. Neurotyk odczuwa wówczas nadmierny lęk, co z kolei powoduje, że nie potrafi zapanować nad emocjami i skoncentrować się na racjonalnym działaniu.
Skłonność do depresji i stanów lękowych
Osoby wykazujące cechy neurotyczne mają większą niż inni skłonność do zaburzeń lękowych, ataków paniki, depresji i fobii. Statystycznie mogą też częściej popadać w uzależnienia. Należy jednak podkreślić, że nie każdy neurotyk zachoruje na depresję i nie każdy padnie ofiarą uzależnienia. W wielu przypadkach zdarza się jednak, że neurotyzm, depresja i uzależnienie są ze sobą powiązane.
Na koniec warto dodać, że osoby wykazujące cechy neurotyczne zazwyczaj są świadome swoich zaburzeń i wiedzą też, że ciągłym zamartwianiem się i brakiem równowagi emocjonalnej mogą wywierać negatywny wpływ na osoby w swoim otoczeniu. Ponieważ mają dużą wiedzę o swojej psychice i często nie akceptują swojej neurotyczności, łatwiej im podjąć leczenie najczęściej w formie psychoterapii.
Neurotyzm – przyczyny
Przyczyny neurotyzmu są wielorakie i mają charakter bio-psycho-spoleczny. Przykładowo, neurotyzm wiąże się z fizjologicznymi różnicami w budowie i funkcjonowaniu systemu nerwowego jak np. podwyższoną reaktywnością układu limbicznego oraz współczulnego. Niektórzy badacze porównują neurotyzm do tzw. hałasu mentalnego – osoby neurotyczne ich zdaniem myślą w sposób mniej uporządkowany, przez ich umysł płynie bardziej „wzburzona rzeka” niż „spokojny strumień”. Zachowań neurotycznych możemy się też w pewnym stopniu „uczyć” obserwując ważne dla nas osoby zachowujące się w taki sposób. Kobiety mają nieznacznie większą skłonność ku neurotyzmowi niż mężczyźni.
Terapia czy radzenie sobie?
Ponieważ, jak wspomniano wcześniej, neurotyzm nie jest chorobą ani zaburzeniem, właściwej byłoby mówić o radzeniu sobie z trudnościami wiążącymi się z tą cechą, niż o swoistym leczeniu czy terapii. Pomocna może okazać się konsultacja u psychologa, który pomoże określić nasilenie neurotyczności i pomóc w rozwijaniu skutecznych sposobów radzenia sobie ze stresem. Jeśli nasilony neurotyzm wiąże się z wystąpieniem zaburzeń lękowych lub zaburzeń nastroju jak np. depresja, pomocna może się okazać wizyta u psychiatry lub psychoterapeuty. Osoby, dla których omawiana cecha jest uciążliwa i utrudnia satysfakcjonujące funkcjonowanie, mogą pomyśleć o rozwoju poprzez psychoterapię, w ramach której będą miały szansę przepracować konflikty leżące u podłoża ich trudności osobowościowych.
Opracował: mgr Grzegorz Mączka na podstawie: G. Matthews, Ian J. Deary 1998. Personality traits. Cambridge, UK: Cambridge University Press
