Co to jest kontrakt terapeutyczny?
To umowa między pacjentem, a psychoterapeutą określająca warunki współpracy oraz przyjęty sposób leczenia w ramach rozpoczynanej psychoterapii.
Każda psychoterapia indywidualna rozpoczyna się od fazy diagnostycznej, która służy poznaniu problematyki pacjenta i stanowi ważny element przygotowujący do zasadniczego etapu terapii. Zawiera ona takie składowe jak nawiązanie kontaktu i zebranie informacji dotyczących kontekstu zgłoszenia się, linii życiowej i rozwojowej pacjenta. Na tej podstawie wstępne określa się problemy pacjenta (i ich źródło), bada się motywację do wprowadzania zmian w życie, przygotowuje się do ostatecznej, wspólnej decyzji o podjęciu psychoterapii. Jest to etap, w trakcie którego pacjent ma podjąć decyzję, czy w takiej formie leczenia chce brać udział.
Warunki zawarcia kontraktu
Podstawowym założeniem na tym etapie jest świadome uczestnictwo obu stron w zawieraniu umowy. Pacjent i psychoterapeuta umawiają się bardzo konkretnie na warunki przyszłej współpracy. Kontrakt terapeutyczny określa punkty wzajemnych zobowiązań.
Treść uzgodnień w kontrakcie
Umowa dotyczy określenia celu terapii i jej formy. Bierze się pod uwagę korzyści jakie dane postępowanie terapeutyczne może przynieść pacjentowi, co określane jest na podstawie procesu diagnostycznego (analizowany jest rodzaj i głębokość trudności emocjonalnych i/lub psychicznych pacjenta, jego sposób funkcjonowania w relacjach z innymi osobami itp.).
W trakcie uzgadniania kontraktu terapeutycznego uwzględnia się preferencje pacjenta co do rodzaju i formy terapii oraz jego oczekiwania, jak również możliwości terapeuty oraz instytucji, do której zgłosił się pacjent. Opisuje się obie role (pacjent i terapeuta), określając zakresy odpowiedzialności każdej z nich.
Dobrze zawarty kontrakt terapeutyczny pozwala zminimalizować, a czasami nawet wykluczyć źródła zakłóceń, które mogą pojawić się w procesie terapii.
Ustalenie celu psychoterapii lub pomocy
Dokładne ustalenie celu terapii ułatwia planowanie wspólnej pracy i zapewnia każdej ze stron możliwość kontrolowania realizacji kontraktu. Czasem pacjent nie potrafi na początku określić celu terapii i dochodzi się do niego stopniowo. Wstępnie opracowywana jest sekwencja celów cząstkowych (metoda małych kroków), które mogą przybliżać pacjenta do określenia celu zasadniczego. Psychoterapeuta przy zawieraniu kontraktu wykazuje się pewną elastycznością, która jest spójna z tym co realnie jest do osiągnięcia przez pacjenta, adekwatnie do jego poziomu motywacji do zmiany. Często pacjent na początku chce zachować pewne status quo w swoim życiu , oczekuje jedynie, że psychoterapia zminimalizuje lub usunie dolegliwości, z którymi się zgłosił. Redukcja objawów może zatem stanowić pierwszy cel terapii. Cele terapii zawsze powinny być realistyczne i możliwe do osiągnięcia.
Ustalanie rodzaju i form pracy psychoterapeutycznej
Faza przygotowania do psychoterapii pozwala pacjentowi zorientować się jakimi metodami pracuje wybrany psychoterapeuta i czy taki rodzaj pracy odpowiada jego aktualnym potrzebom. Istnieją różne podejścia psychoterapeutyczne (m.in. behawioralno-poznawcze, psychodynamiczne, humanistyczne, systemowe), w ramach których pracuje się różnymi metodami i w różnych obszarach. Istnieją też różne rodzaje psychoterapii np. indywidualna, grupowa, rodzin par, które mogą mieć formy krótkoterminową, długoterminową.
Inne ustalenia objęte kontraktem
- czas, miejsce, częstotliwość spotkań oraz długość sesji,
- warunki odwoływania sesji,
- kontakt z psychoterapeutą między sesjami,
- sposób wykorzystania przez pacjenta czasu między sesjami,
- włącznie dodatkowych osób w proces psychoterapii,
- kontakt z superwizorem,
- kontakt z wszelkimi środkami psychoaktywnymi oraz nałogowymi zachowaniami.
W trakcie fazy diagnostycznej zwraca się uwagę na stosunek pacjenta do osoby psychoterapeuty. Wątpliwości pacjenta (np. dotyczące kompetencji, zaangażowania psychoterapeuty) powinny być na tym etapie nazwane, aby nie stanowiły one czynnika zakłócającego przebiegu psychoterapii. Gdy nie udaje się rozwiązać trudności w relacji terapeutycznej, to po szczegółowym omówieniu psychoterapeuta może zaproponować pacjentowi przejście do innego specjalisty, u którego możliwy będzie bardziej satysfakcjonujący efekt współpracy. Taka propozycja zdarza się rzadko i nigdy nie pada pochopnie, gdyż ujawniające się trudności w relacji terapeutycznej mogą stanowić najbardziej zasadniczą część korzystnej dla pacjenta pracy.
Znaczenie kontraktu terapeutycznego
Zawarcie kontraktu terapeutycznego to kulminacyjny moment przygotowań do rozpoczęcia psychoterapii. Zazwyczaj zarówno pacjent jak i psychoterapeuta mają możliwość podsumowania treści oraz doświadczeń z fazy diagnostyczno-przygotowawczej. Wstępnie kształtowana jest też relacja terapeutyczna. Następuje uporządkowanie wzajemnych oczekiwań oraz celów, co daje podstawę do ich monitorowania, a to z kolei wpływa korzystnie na zaangażowanie, współpracę i motywację.
Kontrakt terapeutyczny zapewnia obydwóm stronom poczucie bezpieczeństwa w trakcie wspólnej pracy. Podczas jego uzgadniania podkreśla się współodpowiedzialność i świadomość dokonywanych wyborów, decyzji. Dobrze zawarty kontrakt psychoterapeutyczny (z jasno określonymi celami terapii) pomaga uruchamiać skuteczność i sprawczość zarówno w pacjencie jak i psychoterapeucie.
Opracowała: mgr Jolanta Ryniak, na podstawie Grzesiuk Lidia (red) „Psychoterapia. Teoria” tom 1. str.299-307
