James Parkinson, lekarz który jako pierwszy opisał zespół objawów wchodzących skład tzw. drżączki poraźnej (później nazwanej od jego nazwiska chorobą Parkinsona) twierdził, że w przypadku pacjentów cierpiących na to schorzenie „zmysły i intelekt pozostają niezaburzone”. I rzeczywiście – znacząca grupa tych chorych pozostaje całkowicie sprawna w zakresie funkcji intelektualnych i emocjonalnych do późnej starości. Niestety pacjenci cierpiący na chorobę Parkinsona nie są jednorodną grupą. U części pacjentów obserwuje się różnorodne zaburzenia funkcji poznawczych. Mogą one przybierać postać szybko postępującej demencji (otępienia), zespołu deficytów związanych z dysfunkcją płatów czołowych mózgu lub innych zaburzeń neuropsychologicznych.
Demencja w chorobie Parkinsona
Częstość demencji w chorobie Parkinsona wzrasta wraz z wiekiem i obecnie ocenia się, że występuje u 20-40% chorych. Różni się ona od typowej demencji w chorobie Alzheimera, brak w niej bowiem objawów korowych typu: zaburzenia języka (afazja), działania celowego (apraksja), rozpoznawania (agnozja). Dla idiopatycznej postaci choroby Parkinsona typowa jest tzw. demencja podkorowa, którą charakteryzuje: spowolnienie procesów umysłowych, ograniczenie spontaniczności w myśleniu (bradyfrenia) i działaniu, depresja, apatia, zaburzenia koncentracji uwagi. Wprawdzie występują czasami zaburzenia pamięci, to są one znacznie mniej nasilone i mają bardziej charakter ilościowy niż jakościowy, w porównaniu z otępieniem korowym w przebiegu choroby Alzheimera. Choć po dłuższym czasie dystrakcji (czyli: po zadziałaniu czynnika przeszkadzającego w skupieniu uwagi) badany ma trudność z samodzielnym wydobyciem danego materiału pamięciowego z magazynu pamięci długotrwałej, to jednak jest w stanie w znacznym procencie go prawidłowo rozpoznać, co świadczy o trwałym śladzie pamięciowym. Pacjenci z chorobą Parkinsona dłużej także zachowują krytycyzm i świadomość swojej choroby.
Uważa się, że ze względu na zachowaną pełną świadomość choroby, znaczny odsetek pacjentów z chorobą Parkinsona cierpi na depresję, która według badań ma specyficzny wzorzec objawów, odróżniający ją od innych zespołów depresyjnych, w tym od depresji endogennej. Na obraz kliniczny depresji w chorobie Parkinsona składa się bowiem: podwyższony poziom dysforii, pesymizm w odniesieniu do przyszłości, irytacja, smutek, wyobrażenia samobójcze, ale jednocześnie brak w nim samooskarżania się, poczucia winy, porażki lub kary. Objawy depresji są naturalną reakcją tej grupy pacjentów na postępujące ograniczenie sprawności fizycznej i utratę życiowej niezależności.
Zaburzenia towarzyszące chorobie Parkinsona
U części pacjentów z chorobą Parkinsona pogorszenie funkcji intelektualnych nie jest aż tak nasilona by przybierać charakter postępującego otępienia, ale widoczne są u nich pojedyncze dysfunkcje neuropsychologiczne w zakresie: uczenia się i pamięci, uwagi, języka, przetwarzania wzrokowo-przestrzennego, orientacji w przestrzeni osobniczej.
Charakterystyczne są zaburzenia tzw. funkcji wykonawczych związanych ze sprawnym działaniem okolic czołowych mózgu. Pacjenci mogą mieć trudność w zakresie myślenia abstrakcyjnego np. popełniają wiele błędów w Teście Sortowania Kart z Wisconsin, w którym konieczne jest znalezienie reguły sortowania kart i szybka zmiana strategii sortowania wraz ze zmieniającą się regułą. Owa konieczność elastycznego myślenia sprawia badanym największa trudność. Widoczny jest także deficyt w zakresie tworzenia planu działania, jak również w zakresie działań symultanicznych, jednoczesnych.
Zaburzenia zdolności wzrokowo-przestrzennych również stanowią relatywnie często spotykany deficyt w tej grupie chorych. Można w tym miejscu wymienić trudność w odróżnianiu figury od tła, wyodrębnianiu ukrytych szczegółów, zaburzeń konstrukcyjnych (w formie pomijania ważnych szczegółów w rysowanej figurze), trudności w przechowywaniu informacji wzrokowo-przestrzennej w pamięci.
Choć w Chorobie Parkinsona nie obserwuje się zaburzeń językowych o typie afazji (trudność w aktualizacji słów, błędy gramatyczne w czasie mówienia, zaburzenia rozumienia czyjejś wypowiedzi), to widoczne jest natomiast ograniczenie fluencji słownej badane poprzez próbę wymieniania np. słów na określoną literę w ciągu minuty. Zaburzeniu ulega także aspekt wykonaniowy, artykulacyjny mowy w formie podkorowej dyzartrii. Mowa chorych wraz z trwaniem choroby staje się coraz bardziej niewyraźna, zamazana, spowolniała.
Widoczne zmiany będące skutkiem narastających problemów ruchowych, drżeń i sztywności mięśni pojawiają się także w piśmie chorego. Litery staja się coraz drobniejsze, aż do pisania tzw. „maczkiem” (mikrografia).
Pacjenci z chorobą Parkinsona, szczególnie gdy zaczęła się ona w młodszym wieku, wymagają szczegółowej diagnozy przeprowadzonej przez doświadczonego neuropsychologa w zakresie funkcji poznawczych i emocjonalnych. Jak pokazują wyniki badań, wczesna interwencja psychoterapeutyczna oraz rehabilitacja dysfunkcji poznawczych wpływa znacząco na poprawę jakości życia tych chorych i ich rodzin.
Opracowała : Dr Anna Starowicz-Filip na podstawie: Osiejuk-Łojek E. Deficyty neuropsychologiczne w chorobie Parkinsona. W: (red). A. Herzyk, D. Kądzielawa : Związek mózg-zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej.
