Choroba Alzheimera jest postępującym, neurodegeneracyjnym schorzeniem ośrodkowego układu nerwowego, w którym dochodzi do zaniku kory mózgowej. Efektem tego procesu są nasilone zaburzenia pamięci i uczenia się, orientacji, myślenia, radzenia sobie w wielu sytuacjach społecznych, co określa się jako otępienie (demencja).
Pierwsze objawy choroby Alzheimera
Głównym objawem choroby Alzheimera, który rozwija się jako pierwszy i jest najbardziej widoczny to stopniowe osłabienie pamięci (aż do jej utraty), szczególnie tzw. pamięci deklaratywnej, czyli dotyczącej faktów i zdarzeń. Osoba zaczyna coraz częściej zapominać bieżące informacje, co ciekawe bardzo dobrze pamiętając zdarzenia odległe. Niepokojące zaczyna być to, że zapomina także nazwisk czy imion ludzi dobrze sobie znanych. Wraz z postępem choroby coraz częściej zdarza się jej gubić różne przedmioty np. nie pamięta gdzie zostawiła klucze, okulary czy pilota do telewizora. W mowie chorych widoczne jest tzw. obniżenie gotowości słowa – dysnomia (trudności w przypomnieniu sobie słów odpowiednich do wyrażenia swoich myśli). Osobie takiej coraz częściej w czasie swobodnej wypowiedzi zaczyna brakować danego słowa, nazwy i na skutek tego dochodzi do upośledzenie płynności wypowiedzi (zmniejszona fluencja mowy). Powyższe zaburzenia, o niewielkim nasileniu są wczesną przedkliniczną fazą choroby Alzheimera i są określane jako łagodne zaburzenia poznawcze (Mild Cognitive Impairment). Powtarzające się sytuacje, w których ujawniają się trudności z pamięcią wprawiają pacjenta w zakłopotanie, są przyczyną wycofywania się z kontaktów społecznych, unikania ludzi, nierzadko wówczas rozwija się depresja.
Rozwój choroby Alzheimera
Wraz z rozwojem choroby Alzheimera zaburzenia poznawcze pacjenta stają się coraz bardziej dotkliwe. Pojawia się ogólna dezorientacja co do czasu i miejsca. Pacjenci mają coraz większy problem z przypomnieniem sobie aktualnego roku, podaniem jaki mamy dzień tygodnia. Zaburzenia pamięciowe i wzrokowo-przestrzenne skutkują gubieniem się w znanym sobie otoczeniu, niemożliwe staje się poruszanie samochodem, następuje utrata orientacji topograficznej – na przykład chory nie znajduje drogi do własnego domu. Narastający trudności z przypomnieniem sobie odpowiednich słów i zastępowanie ich bardzo ogólnymi, wręcz stereotypowymi określeniami i pojęciami sprawia, że mowa pacjenta staje się pusta treściowo. Chory mówi dużo ale ogólnikowo, nie przekazując często sedna informacji. Dołącza trudność w liczeniu (dyskalkulia – nawet proste działania arytmetyczne stanowią problem), kłopot z czytaniem i pisaniem (dysgrafia).
Na tym etapie pacjenci doświadczają już coraz większych trudności przy czynnościach życia codziennego. Nie są w stanie samodzielnie przygotować posiłków, robić zakupów, dysponować swoimi finansami. Niebezpieczne staje się użycie gazu w czasie gotowania, gdyż typowe dla pacjentów są sytuacje gdy zapominają go wyłączyć. Pojawia się brak dbałości o higienę. Coraz większą trudność sprawia im adekwatne ubranie się, dostosowane do warunków pogodowych (przykładem może być ubranie płaszcza w upalny dzień). Zaburzenia orientacji wzrokowo-przestrzennej prowadzi do nasilającej się apraksji (upośledzenie precyzyjnych, celowych ruchów), a w konsekwencji do całkowitej niezdolności użycia sprzętów i urządzeń domowych, ubierania się (np. wkładanie rękawa koszuli jak nogawki spodni).
Zachowanie pacjenta wynikające z pogłębiających się zaburzeń pamięciowych może w pewnym momencie stać się bardzo uciążliwe dla najbliższego otoczenia. Pacjenci mają tendencję do wielokrotnego powtarzania tych samych historii z przeszłości, zadają stale te same pytania nie kodując udzielanych im odpowiedzi. Zaburzenia amnestyczne nie ograniczają się już tylko do pamięci krótkotrwałej, ale także obejmują wiedzę i pamięć autobiograficzną: niemożność przypomnienia sobie istotnych faktów z przeszłości np. adresu zamieszkania z lat młodości, mylenie imion wnuków. Na tym etapie charakterystyczne są błędne identyfikacje znanych sobie osób – mylenie syna z wnukiem, prozopagnozja – nierozpoznawanie twarzy.
Chory przez większość czasu ma zniesiony krytycyzm i poczucie choroby, wręcz ją neguje – typowa jest anozognozja, ale zdarzają się momenty wglądu we własna sytuację, co może skutkować napadami panicznego lęku, depresji i agresji. Zachowanie staje się coraz bardziej bezproduktywne i polega na powtarzaniu stale tych samych czynności, bezcelowym chodzeniu, podążaniu za opiekunem, błądzeniu.
Zmiany w emocjach i osobowości zmierzają najczęściej w kierunku drażliwości, dysforii. Próby kontroli i pomocy ze strony rodziny mogą być przez pacjenta interpretowane urojeniowo – jako zagrażające, budzące lęk i agresję. Mogą pojawić się urojenia psychotyczne o niewierności małżeńskiej, okradaniu przez najbliższych członków rodziny, głodzeniu.
Ostatnia faza choroby Alzheimera
Przebiega ona niezwykle dramatycznie. Na tym etapie pacjent najczęściej już nie pamięta podstawowym danych autobiograficznych (w skrajnych przypadkach osoba nie wie kim jest, kim są ludzie z jego otoczenia, nie rozpoznaje swojego odbicia w lustrze). Zaburzenia mowy i myślenia są już tak nasilone, że pacjent albo wypowiada jedynie pojedyncze słowa albo cechuje go mutyzm kinetyczny (osoba jest przytomna, otwiera oczy i wodzi nimi, ale nie jest w stanie nawiązać kontaktu z otoczeniem – mutyzm, ani wykonywać ruchów dowolnych – akineza). Najczęściej jest to wówczas pacjent leżący, podczas prób uruchomienia go i chodzenia pojawia się sztywność pozapiramidowa. Apraksja ruchów obejmuje już takie czynności jak żucie pokarmów, czy ich połykanie. Niezbędna jest pomoc w karmieniu. Pacjenci nie kontrolują oddawania moczu i stolca. Śmierć następuje najczęściej z powodu powikłań takiego stanu, np. odleżynowego zapalenia płuc, bądź niewydolności krążeniowo-oddechowej.
Opracowała: dr Anna Starowicz-Filip na podstawie:
- Jodzio K (2011): Diagnostyka neuropsychologiczna w praktyce klinicznej.
- Szczudlik A., Liberski P., Barcikowska M.(2004): Otępienie.
