Bulimia – czym jest? Jakie są jej objawy?

Bulimia (zwana tez żarłocznością psychiczną; bulimia nervosa) jest – obok anoreksji – jednym z najczęściej spotykanych zaburzeń odżywiania się. Może ona prowadzić do wielu niekorzystnych konsekwencji w zakresie zdrowia ogólnego i psychicznego oraz w obszarze pełnienia różnych życiowych ról. Objawy bulimii mogą znacząco obniżać jakość życia i prowadzić do istotnego cierpienia psychicznego. Mogą też niekorzystnie wpływać na relacje intymne i społeczne. Obecnie dysponujemy skutecznymi metodami terapii i pomocy osobom cierpiącym na to zaburzenie.

Czym jest bulimia?

Bulimia jest przewlekłym zaburzeniem odżywiania się, w przebiegu którego występują epizody nadmiernego objadania się, po którym następują zachowania mające na celu redukcję wagi. Zaliczyć do nich można prowokowanie wymiotów lub zmuszanie się do bardzo restrykcyjnej diety. Bulimia powiązana jest z zupełnym brakiem kontroli dotyczącym jedzenia. Osoby chore potrafią spożyć nawet parę tysięcy kalorii w ciągu godziny. Po takim epizodzie następuje poczucie wstydu i złości na siebie, co z kolei wiąże się z potrzebą „pozbycia” się spożytego jedzenia i zmniejszenia wagi.

Takie cykle związane z kompulsywnym jedzeniem, a następnie przeczyszczaniem mogą odbywać się nawet kilka razy w ciągu tygodnia.

Kto może zachorować na bulimię?

Pierwsze objawy bulimii zwykle pojawiają się później niż w przypadku anoreksji – zazwyczaj ma to miejsce około 20 roku życia. Objawy bulimii występują istotnie częściej wśród kobiet, niż wśród mężczyzn (stanowią oni ok. 10% populacji osób z bulimią). Szacuje się, że w ciągu całego życia jej objawy mogą rozwinąć nawet u 2% kobiet. W przypadku braku leczenia objawy bulimii mogą się utrzymywać do 40. roku życia. Zauważono korelację między nadmierną dbałością o wygląd i kompulsywnym uprawianiem sportów a podatnością na bulimię.

Jakie są objawy bulimii?

Podstawowym objawem bulimii są epizody objadania się, które charakteryzują się jedzeniem dużej ilości pokarmu w krótkim czasie. Towarzyszy temu poczucie braku kontroli nad swoimi zachowaniami. Powyższe epizody często powiązane są z uczuciem wstydu, w związku z tym, osoby chorujące często jedzą w ukryciu lub w porze nocnej. Epizody te być poprzedzone okresem głodzenia lub restrykcyjnej diety.

Po napadzie objadania się występują zachowania przeczyszczające, których celem jest zapobieżenie przyrostowi masy ciała. Mogą one obejmować prowokowanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, moczopędnych lub używanie substancji mających ograniczać apetyt. Znane są także przypadki bulimii o tzw. charakterze nieprzeczyszczającym. W takim przypadku pacjentki zamiast prowokować wymioty czy sięgać po preparaty przeczyszczające stosują forsowne treningi, równie wykańczające dla organizmu.

Kolejnym istotnym objawem bulimii jest koncentrowanie się na wyglądzie swojego ciała – pacjentki bardzo często uzależniają samoocenę głównie od swojego wyglądu oraz wagi.

Czym różni się bulimia od anoreksji?

Te dwa rodzaje zaburzeń odżywiania mają kilka cech wspólnych. Należą do nich obawa przed przybraniem na wadze i obsesyjne skupienie na wyglądzie. Oba zaburzenia różnicuje jednak fakt, że w przypadku bulimii osoby na nią cierpiące najczęściej mają prawidłową wagę (nie są nadmiernie szczupłe lub otyłe; choć czasami obserwuje się wahania masy ciała). Dodatkowo anoreksji nie towarzyszą epizody nadmiernego objadania się.

Jak stawia się rozpoznanie?

Rozpoznanie stawia się w oparciu o wywiad od pacjentki (oraz czasami od rodziny), a także badanie psychiatryczne. Omawiane zaburzenie często nie jest prawidłowo rozpoznawana przez długi czas. Pacjentki cierpiące na bulimię często utrzymują wagę w granicach normy lub nawet ją przekraczają, zaś objadanie się i zachowania przeczyszczające zwykle ukrywają przed swoim otoczeniem, co utrudnia diagnozę.

Jakie są przyczyny bulimii?

Przyczyny rozwinięcia się objawów bulimii nie są dobrze poznane, Uważa się jednak, że znaczenie mają następujące czynniki (tzw. model biopsychospołeczny):

genetyczne – występowanie w rodzinie zaburzeń odżywiania, nastroju czy otyłości zwiększa ryzyko wystąpienia objawów bulimii,
osobowościowe – osoby z bulimią często posiadają cechy podobne do osobowości chwiejnej emocjonalnie, tj. wysoką impulsywność, negatywną emocjonalność oraz podatność na stres,
rodzinne – w rodzinach osób chorujących częściej występują trudności w komunikacji między jej członkami, częściej dochodzi do przemocy i uzależnień,
społeczno-kulturowe – obecne w kulturze zachodniej wzorce urody i nacisk na posiadanie szczupłej sylwetki mogą sprzyjać występowaniu zaburzonego obrazu własnego ciała.

Jakie mogą być powikłania bulimii?

Objawom bulimii mogą towarzyszyć (ze zwiększonym ryzykiem występowania):

depresja,
zaburzenia lękowe,
bezsenność i inne zaburzenia snu,
zaburzenia osobowości
uzależnienia.

Często towarzyszą jej też problemy ogólnomedyczne (z reguły są spowodowane zachowaniami przeczyszczającymi) takie jak:

zaburzenia elektrolitowe i odwodnienie, które mogą powodować występowanie groźnych zaburzeń rytmu serca,
powiększenie ślinianek,
ubytki szkliwa zębów,
uszkodzenia gardła i przełyku; w skrajnych przypadkach nasilone wymioty mogą prowadzić nawet do pęknięcia ściany przełyku, które jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia,
zmiany skórne w zakresie dłoni – związane z prowokowaniem wymiotów,
zaparcia i biegunki spowodowane nadużywaniem środków przeczyszczających,
u kobiet: problemy z płodnością i zaburzenia cykli menstruacyjnych.

Jak bulimia wpływa na organizm?

Nieleczona bulimia, szczególnie jeśli trwa przez wiele lat, ma poważne konsekwencje dla zdrowia całego organizmu. Jednym z pierwszych objawów jest postępująca próchnica. Problem ten jest wynikiem codziennych wymiotów, które powodują, że soki żołądkowe przedostają się do jamy ustnej i uszkadzają szkliwo zębów.

Inne objawy bulimii takie jak wymioty i stosowanie leków przeczyszczających mogą spowodować zaburzenia gospodarki elektrolitowej. Utrata potasu, sodu i chloru powoduje osłabienie mięśni, niekontrolowane skurcze, a także bóle głowy. Spadek stężenia potasu może prowadzić do wystąpienia zasadowicy metabolicznej, która objawia się zaburzeniami świadomości, pamięci i koncentracji, napadami lęku, zawrotami głowy, zaburzeniami rytmu serca, spadkiem ciśnienia, zaburzeniami pracy mięśni oddechowych i skurczami mięśni całego ciała. Pacjenci z zasadowicą metaboliczną, którzy zaprzestają niebezpiecznych praktyk przeczyszczania i wywoływania wymiotów, obserwują u siebie przyrost masy ciała. Choć jest on spowodowany wyłącznie zatrzymaniem wody w tkankach ciała, to często skłania osoby cierpiące na bulimię do kontynuacji odchudzania w dotychczasowy, groźny dla zdrowia i życia sposób.

Napadowe objadanie się może być również przyczyną ostrego zapalenia trzustki. W przebiegu bulimii może też dojść do pęknięcia żołądka lub przełyku.

Inne możliwe powikłania ze strony układu pokarmowego to zapalenie i owrzodzenie przełyku, krwiste wymioty, powiększenie ślinianek podżuchwowych, uporczywe zaparcia, atonia jelit, krwiste biegunki i wypadanie odbytnicy. Zaparcia i opóźnione opróżnianie żołądka pojawiają się w wyniku spowolnienia perystaltyki jelit. Objaw bulimii polegający na prowokowaniu wymiotów może być przyczyną wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc — kwas żołądkowy wydostając się podczas wymiotowania z żołądka, może trafić do płuc, powodując infekcje i zapalenia, co może być groźne dla zdrowia.

W bulimii może zostać również zaburzona funkcja krwiotwórcza szpiku, co z kolei prowadzi do niedokrwistości i małopłytkowości. W zakresie powikłań kardiologicznych wystąpić mogą: gromadzenie się płynu w osierdziu, uszkodzenie zastawek oraz mięśnia sercowego.

W skrajnych przypadkach dochodzi do zaniku tkanki mózgowej i porażenia nerwu strzałkowego — wówczas stopa opada, podczas chodu nie można podnieść jej do góry. U kobiet ze zbyt niską masą ciała i zatrzymaniem miesiączki występuje zwiększone ryzyko osteoporozy. Innym częstym powikłaniem dotyczącym kobiet są torbiele jajników i niepłodność spowodowana występowaniem cykli bezowulacyjnych.

Bardziej nasilone powikłania obserwuje się u chorych na bulimię, którzy są wyniszczeni w wyniku stosowania niebezpiecznych sposobów utraty masy ciała, jak przeczyszczanie farmakologiczne, wywoływanie odruchu wymiotnego, przyjmowanie dużej ilości leków moczopędnych i syntetycznych hormonów tarczycy.

Konsekwencje nieleczonej bulimii to nie tylko spustoszenia w sferze fizycznej. W sferze psychicznej bulimia prowadzi do licznych zaburzeń jak poczucie wstydu i złości na siebie, wyrzuty sumienia, obniżony nastrój, obniżona samoocena i samoobiwinianie.

Jakie są metody leczenia bulimii?

Podstawową formą leczenia bulimii jest psychoterapia. W leczeniu mogą być stosowane różne metody terapeutyczne, ale najlepiej udokumentowaną skuteczność ma podejście poznawczo-behawioralne. Celem terapii jest nauka kontroli objawów bulimii, a także zmiana schematów poznawczych dotyczących obrazu ciała, swojej wagi oraz samooceny.

W leczeniu mogą być stosowane również leki – mogą redukować objawy choroby takie jak nadmierny apetyt czy zachowania przeczyszczające oraz być wykorzystywane w leczeniu współistniejących zaburzeń (np. depresyjnych czy lękowych). Farmaceutykami pierwszego wyboru są leki przeciwdepresyjne, a z tej grupy najczęściej stosuje się fluoksetynę (lek zarejestrowany m.in. do leczenia objawów bulimii). Dawkę tego leku zwiększa się stopniowo (zależnie m.in. od efektywności redukowania objawów bulimii), a jego działanie nie jest natychmiastowe (podobnie jak innych antydepresantów) – trzeba poinformować pacjentkę, że pierwsze korzystne efekty mogą się pojawiać dopiero po 2-3 tygodniach. W przypadku współwystępowania objawów depresyjnych i/lub lękowych również w pierwszej kolejności stosuje się leki przeciwdepresyjne (SSRI i SNRI). Wspomniana wcześniej fluoksetyna należy do leków z tej pierwszej grupy.

Leczenie bulimii najczęściej prowadzi się w warunkach ambulatoryjnych i przy współpracy różnych specjalistów – psychoterapeuty, lekarza (psychiatry, internisty), dietetyka.

Leczenie szpitalne rzadko jest konieczne. Natomiast zdarza się, że ze względu na powikłania związane z zachowaniami przeczyszczającymi, znaczne nasilenie objawów bulimii lub współwystępowanie nasilonych objawów depresyjnych, pobyt w szpitalu jest jedynym rozwiązaniem zapewniającym bezpieczeństwo pacjenta. Hospitalizacje zazwyczaj są wówczas krótkie, a dalsze leczenie powinno być kontynuowane ambulatoryjnie.

Bulimia – rokowania

Warto wiedzieć, że wsparcie doświadczonego psychoterapeuty współpracującego z dietetykiem i psychiatrą potrafi przynieść wstępną poprawę i ulgę w stosunkowo krótkim czasie. Bulimia jest zaburzeniem, które można skutecznie leczyć, a po zakończonej psychoterapii nawroty zdarzają się w sporadycznych przypadkach. W leczeniu nieocenione jest wsparcie bliskich, którzy (najlepiej po odpowiedniej psychoedukacji) pomagają w utrwaleniu zdrowych nawyków i pracy nad odbudową poczucia własnej wartości.

Opracował lek. Krzysztof Wojtasik-Bakalarz