Czym jest anhedonia?
Anhedonia (z greckiego: an – „bez”, hedone – „przyjemność”) – to termin oznaczający w psychiatrii stan, w którym pacjent skarży się na obniżoną zdolność lub nawet niemożność odczuwania: przyjemności (zarówno zmysłowej, cielesnej, jak i emocjonalnej, intelektualnej czy duchowej) i radości.
W tym drugim przypadku chodzić może o bardzo zróżnicowane sytuacje, takie jak radość wynikająca ze spotkania z bliskimi, wykonywania ulubionych do tej pory czynności czy ogólną radość życia.
Osoby cierpiące na anhedonię doświadczać mogą również poczucia „znieczulenia emocjonalnego”, zobojętnienia, trudności w empatyzowaniu oraz odczuwaniu zarówno pozytywnych, jak i negatywnych emocji. Pacjenci opisują swój stan jako poczucie „niebycia tą samą osobą co kiedyś”, uczucie „bycia głuchym” na emocje jak przyjemność, radość, ekscytacja, pasja, entuzjazm, miłość i czułość wobec partnera lub członków rodziny, duma z osób bliskich. Mogą też mieć poczucie, że emocje są sztuczne, nieprawdziwe, nieswoje. Brak u nich radości życia i entuzjazmu wobec jego pozytywnych przejawów.
Wyróżnia się dodatkowe podtypy anhedonii, takie jak: anhedonia konsumpcyjna, antycypacyjna czy społeczna.
Kiedy pojawia się anhedonia?
Anhedonia należy do bardzo częstych objawów depresji, ale może być również efektem niepożądanego działania niektórych leków przeciwdepresyjnych (między innymi inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny lub serotoniny — SSRI i noradrenaliny — SNRI) ujawniającym się w fazie remisji, po ustąpieniu ostrych objawów depresji. Zarówno anhedonia pierwotna (wynikająca z depresji), jak i wtórna (wywołana przez leki przeciwdepresyjne) jest zjawiskiem uleczalnym.
Pacjenci chorujący na depresję lub leczeni farmakologicznie lekami przeciwdepresyjnymi z innego powodu (np. z powodu zaburzeń lękowych) powinni informować na bieżąco lekarza psychiatrę lub psychoterapeutę o ewentualnym pojawieniu się, lub nieustępowaniu objawów anhedonii.
Anhedonia w zaburzeniach depresyjnych
Anhedonia uważana jest za ważny czynnik ryzyka podjęcia próby samobójczej. Jeśli więc osoba, u której pojawił się epizod depresyjny, doświadcza takich stanów jak: napady paniki, niepokój, brak koncentracji, bezsenność, zaawansowana anhedonia, to istnieje zwiększone ryzyko podjęcia próby samobójczej. Ważne jest, aby osoby z bliskiego otoczenia chorego były tego świadome i potrafiły w porę podjąć działania prewencyjne, a przede wszystkim dopilnowały, by pacjent nie przerywał leczenia.
Diagnozowanie anhedonii
Narzędziem służącym do oceny nasilenia anhedonii, wykorzystywanym w gabinecie psychiatrycznym lub psychoterapeutycznym jest Skala Odczuwania Przyjemności SHAPS (Snaith-Hamilton Pleasure Scale). Pacjent określa, jak dużą przyjemność sprawiłoby mu wykonywanie danej czynności lub doświadczanie określonej sytuacji. Badanie uwzględnia szeroki zakres doznań i doświadczeń, takich jak doznania zmysłowe, obcowanie z bliskimi osobami lub wykonywanie lubianych wcześniej czynności. Poza skalą SHARP istnieją również inne narzędzia, których zadaniem jest badanie anhedonii jako stałej cechy osobowości, jej kontekstu społecznego, a także wpływu na motywację i skłonność do wysiłku.
Leczenie anhedonii
Należy mieć świadomość, że anhedonia może towarzyszyć depresji, albo pojawić się lub pogłębić w wyniku podjęcia leczenia farmakologicznego niektórymi lekami antydepresyjnymi. Należy jednak pamiętać, że jest to stan przejściowy, który właściwie leczony powinien przeminąć, dzięki czemu chory będzie mógł odzyskać radość życia. Ważne jest, aby nie przerywać podjętej terapii i na bieżąco informować lekarza psychiatrę o zmianach samopoczucia. Lekarz psychiatra może podjąć decyzję o zmianie leków na takie, które oprócz działania antydepresyjnego przeciwdziałają również anhedonii. Trwają badania nad wpływem substancji o działaniu antydepresyjnym, które nie generują niepożądanych działań emocjonalnych, a ich wyniki dają dużą nadzieję cierpiącym na anhedonię i zaburzenia snu.
Anhedonia – ryzyko nawrotu
To czy dojdzie do nawrotu anhedonii, zależy również od tego, czy pacjent wprowadzi pozytywne zmiany do swojego stylu życia i przewartościuje swoje priorytety. Należy pamiętać, że pierwszym krokiem do depresji jest przewlekły stres (dystres), który zamiast mobilizować, wpływa negatywnie na funkcjonowanie jednostki pod względem fizycznym i emocjonalnym. Niepokój, brak równowagi między życiem prywatnym a zawodowym oraz brak czasu na odpoczynek to dodatkowe czynniki ryzyka.
Odnosząc się do zagadnienia profilaktyki depresji i związanej z nią anhedonii, należy położyć nacisk na psychoedukację – zrozumienie własnych potrzeb i kształtowanie życia w zgodzie z nimi. Umiejętne zarządzanie swoim czasem oznacza gospodarowanie nim w taki sposób, aby znaleźć każdego dnia miejsce na odpoczynek i relaks. W profilaktyce depresji i anhedonii, w dużym uproszczeniu chodzi o znalezienie równowagi między pracą, rodziną, odpoczynkiem i różnymi przyjemnościami oraz pasjami. Warto zadbać o relacje ze sobą i z bliskimi, dobry sen, zdrowy ruch, drobne przyjemności i bieżące rozwiązywanie problemów.
